ข้ามไปเนื้อหา

อักษรไว

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
อักษรไว
ꕙꔤ
ชนิด
ช่วงยุค
คริสต์ทศวรรษ 1830–ปัจจุบัน
ทิศทางซ้ายไปขวา Edit this on Wikidata
ภาษาพูดภาษาไว
ISO 15924
ISO 15924Vaii (470), ​Vai
ยูนิโคด
ยูนิโคดแฝง
Vai
ช่วงยูนิโคด
U+A500–U+A63F
 บทความนี้ประกอบด้วยสัญกรณ์การออกเสียงในสัทอักษรสากล (IPA) สำหรับคำแนะนำเบื้องต้นเกี่ยวกับสัญลักษณ์ IPA โปรดดู วิธีใช้:สัทอักษรสากล สำหรับความแตกต่างระหว่าง [ ], / / และ ⟨ ⟩ ดูที่ สัทอักษรสากล § วงเล็บเหลี่ยมและทับ
ตารางชุดตัวหนังสือพยางค์ปัจจุบัน โดย Eh และ oh เป็นเสียงสระเปิด [ɛ, ɔ] อักษร "ɖ" เป็นตัวที่พิมพ์ผิดจาก ɗ อักษร jg ในแถวล่างคือ [ŋɡ] ภาพนี้ไม่แสดงชุดตัวหนังสือพยางค์ที่เริ่มต้นด้วย g, h, w, m, n, ny, ng [ŋ], กับสระ

ชุดตัวหนังสือพยางค์ไว เป็นระบบการเขียนแบบพยางค์สำหรับภาษาไวโดยโมโมลู ดูวาลู บูเกเลแห่งจอนดู ซึ่งปัจจุบันอยู่ในเทศมณฑลแกรนด์เคปเมานต์ ประเทศไลบีเรีย[1][2][3] สังคมไวและนักวิชาการส่วนใหญ่ถือให้โมโมลูเป็นผู้คิดค้นและผู้สนับสนุนอักษรไวตอนที่มีการบันทึกครั้งแรกในคริสต์ทศวรรษ 1830 อักษรไวถือเป็นหนึ่งในสองอักษรพื้นเมืองที่ประสบความสำเร็จมากที่สุดในแอฟริกาตะวันตกทั้งในด้านจำนวนผู้ใช้งานในปัจจุบันกับการใช้งานในวรรณกรรม ส่วนอีกอักษรหนึ่งคืออักษรอึนโก[4] [5]

พยางค์

[แก้]
  e i a o u ɔ ɛ
‑ ꔀ ꔤ ꕉ ꕱ ꖕ ꖺ ꗡ
‑̃ ꔁ ꔥ ꕊ ꕲ ꖖ ꖻ ꗢ
ŋ‑̃   ꕋ   ꖼ ꗣ
h‑ ꔂ ꔦ ꕌ ꕳ ꖗ ꖽ ꗤ
h‑̃   ꔧ ꕍ   ꖘ ꖾ ꗥ
w‑ ꔃ ꔨ ꕎ ꕴ ꖙ ꖿ ꗦ
w‑̃ ꔄ ꔩ ꕏ ꕵ ꖚ ꗀ ꗧ
p‑ ꔅ ꔪ ꕐ ꕶ ꖛ ꗁ ꗨ
b‑ ꔆ ꔫ ꕑ ꕷ ꖜ ꗂ ꗩ
ɓ‑ ꔇ ꔬ ꕒ ꕸ ꖝ ꗃ ꗪ
mɓ‑ ꔈ ꔭ ꕓ ꕹ ꖞ ꗄ ꗫ
kp‑ ꔉ ꔮ ꕔ ꕺ ꖟ ꗅ ꗬ
kp‑̃   ꕕ   ꗭ
mgb‑ ꔊ ꔯ ꕖ ꕻ ꖠ ꗆ ꗮ
gb‑ ꔋ ꔰ ꕗ ꕼ ꖡ ꗇ ꗯ
gb‑̃   ꗈ ꗰ
f‑ ꔌ ꔱ ꕘ ꕽ ꖢ ꗉ ꗱ
v‑ ꔍ ꔲ ꕙ ꕾ ꖣ ꗊ ꗲ
t‑ ꔎ ꔳ ꕚ ꕿ ꖤ ꗋ ꗳ
θ‑ ꔏ ꔴ ꕛ ꖀ ꖥ ꗌ ꗴ
d‑ ꔐ ꔵ ꕜ ꖁ ꖦ ꗍ ꗵ
ð‑ ꔑ ꔶ ꕝ ꖂ ꖧ ꗎ ꗶ
l‑ ꔒ ꔷ ꕞ ꖃ ꖨ ꗏ ꗷ
r‑ ꔓ ꔸ ꕟ ꖄ ꖩ ꗐ ꗸ
ɗ‑ ꔔ ꔹ ꕠ ꖅ ꖪ ꗑ ꗹ
nɗ‑ ꔕ ꔺ ꕡ ꖆ ꖫ ꗒ ꗺ
s‑ ꔖ ꔻ ꕢ ꖇ ꖬ ꗓ ꗻ
ʃ‑ ꔗ ꔼ ꕣ ꖈ ꖭ ꗔ ꗼ
z‑ ꔘ ꔽ ꕤ ꖉ ꖮ ꗕ ꗽ
ʒ‑ ꔙ ꔾ ꕥ ꖊ ꖯ ꗖ ꗾ
tʃ‑ ꔚ ꔿ ꕦ ꖋ ꖰ ꗗ ꗿ
dʒ‑ ꔛ ꕀ ꕧ ꖌ ꖱ ꗘ ꘀ
ndʒ‑ ꔜ ꕁ ꕨ ꖍ ꖲ ꗙ ꘁ
j‑ ꔝ ꕂ ꕩ ꖎ ꖳ ꗚ ꘂ
k‑ ꔞ ꕃ ꕪ ꖏ ꖴ ꗛ ꘃ
k‑̃   ꕫ  
ŋg‑ ꔟ ꕄ ꕬ ꖐ ꖵ ꗜ ꘄ
ŋg‑̃   ꘅ
g‑ ꔠ ꕅ ꕭ ꖑ ꖶ ꗝ ꘆ
g‑̃   ꘇ
m‑ ꔡ ꕆ ꕮ ꖒ ꖷ ꗞ ꘈ
n‑ ꔢ ꕇ ꕯ ꖓ ꖸ ꗟ ꘉ
ɲ‑ ꔣ ꕈ ꕰ ꖔ ꖹ ꗠ ꘊ
  e i a o u ɔ ɛ

พยางค์เพิ่มเติม

[แก้]
สัญลักษณ์ การใช้งาน[6]
ꘋ พยางค์ท้าย ŋ
ꘌ พยางค์ขยายเสียงสระ (เพื่อระบุสระเสียงยาว)

เครื่องหมายวรรคตอน

[แก้]

อักษรไวมีเครื่องหมายวรรคตอนแบบพื้นฐานดังนี้:[6]

สัญลักษณ์ การใช้งาน
꘍ จุลภาค (,)
꘎ จุด (.)
꘎꘎ อัศเจรีย์ (!)
꘏ ปรัศนี (?)

เครื่องหมายวรรคตอนเพิ่มเติมนำมาจากแบบยุโรป

สัญลักษณ์ในอดีต

[แก้]

ตัวหนังสือคำ

[แก้]

ข้อความอักษรไวเก่าใช้ตัวหนังสือคำหลายแบบ เฉพาะ ꘓ และ ꘘ เท่านั้นที่ยังคงใช้งานอยู่[6]

ตัวหนังสือคำ ออกเสียง ชุดตัวหนังสือพยางค์ ความหมาย
ꘓ feŋ ꔌꘋ สิ่งของ
ꘔ keŋ ꔞꘋ เท้า
ꘕ tiŋ ꔳꘋ เกาะ
ꘖ nii; kpɛ kɔwu ꕇꔦꗬ ꗛꖙ}} วัว; ลังจิน
ꘗ ɓaŋ ꕒꘋ สำเร็จ
ꘘ faa ꕘꕌ ตาย, ฆ่า
ꘙ taa ꕚꕌ ไป, เดินทาง
ꘚ ɗaŋ ꕠꘋ ได้ยิน, เข้าใจ
ꘛ ɗoŋ ꖅꘋ เข้า
ꘜ kuŋ ꖴꘋ หัว, สามารถ
ꘝ tɔŋ ꗋꘋ มีชื่อ
ꘞ ɗɔɔ ꗑꖽ ตัวเล็ก
ꘟ dʒɔŋ ꗘꘋ ทาส
ꔔ ɗeŋ ꔔꘋ เด็ก, เล็ก
ꕪ* kai ꕪꔦ ผู้ชาย
ꗑ lɔ ꗏ ใน
  • <ka> ปัจจุบัน ในอดีตใช้รูป ꘑ สำหรับเสียง <ka>

ตัวเลข

[แก้]

อักษรไวใช้ตัวเลขอาหรับ (0–9) ในคริสต์ทศวรรษ 1920 เคยมีการประดิษฐ์ตัวเลขไวแต่ไม่ได้นำมาใช้งาน:[7]

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
꘠ ꘡ ꘢ ꘣ ꘤ ꘥ ꘦ ꘧ ꘨ ꘩

หนังสือโรรา

[แก้]

Kaali Bala Ndole Wano หนึ่งในลูกพี่ลูกน้องของโมโมลู ดูวาลู บูเกเล เขียน หนังสืออึนโดเล หรือ หนังสือโรรา ในช่วง ค.ศ. 1845 ภายใต้นามปากกา โรรา เอกสารตัวเขียนเกือบ 50 หน้ามีสัญลักษณ์ที่ปัจจุบันไม่ใช้งานแล้วบางส่วน:[6]

รูปอดีต ꘐ ꘑ ꘒ ꘪ ꘫ
รูปปัจจุบัน ꕘ ꕪ ꖇ ꕮ ꗑ

ยูนิโคด

[แก้]
ไว
Unicode.org chart (PDF)
  0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
U+A50x ꔀ ꔁ ꔂ ꔃ ꔄ ꔅ ꔆ ꔇ ꔈ ꔉ ꔊ ꔋ ꔌ ꔍ ꔎ ꔏ
U+A51x ꔐ ꔑ ꔒ ꔓ ꔔ ꔕ ꔖ ꔗ ꔘ ꔙ ꔚ ꔛ ꔜ ꔝ ꔞ ꔟ
U+A52x ꔠ ꔡ ꔢ ꔣ ꔤ ꔥ ꔦ ꔧ ꔨ ꔩ ꔪ ꔫ ꔬ ꔭ ꔮ ꔯ
U+A53x ꔰ ꔱ ꔲ ꔳ ꔴ ꔵ ꔶ ꔷ ꔸ ꔹ ꔺ ꔻ ꔼ ꔽ ꔾ ꔿ
U+A54x ꕀ ꕁ ꕂ ꕃ ꕄ ꕅ ꕆ ꕇ ꕈ ꕉ ꕊ ꕋ ꕌ ꕍ ꕎ ꕏ
U+A55x ꕐ ꕑ ꕒ ꕓ ꕔ ꕕ ꕖ ꕗ ꕘ ꕙ ꕚ ꕛ ꕜ ꕝ ꕞ ꕟ
U+A56x ꕠ ꕡ ꕢ ꕣ ꕤ ꕥ ꕦ ꕧ ꕨ ꕩ ꕪ ꕫ ꕬ ꕭ ꕮ ꕯ
U+A57x ꕰ ꕱ ꕲ ꕳ ꕴ ꕵ ꕶ ꕷ ꕸ ꕹ ꕺ ꕻ ꕼ ꕽ ꕾ ꕿ
U+A58x ꖀ ꖁ ꖂ ꖃ ꖄ ꖅ ꖆ ꖇ ꖈ ꖉ ꖊ ꖋ ꖌ ꖍ ꖎ ꖏ
U+A59x ꖐ ꖑ ꖒ ꖓ ꖔ ꖕ ꖖ ꖗ ꖘ ꖙ ꖚ ꖛ ꖜ ꖝ ꖞ ꖟ
U+A5Ax ꖠ ꖡ ꖢ ꖣ ꖤ ꖥ ꖦ ꖧ ꖨ ꖩ ꖪ ꖫ ꖬ ꖭ ꖮ ꖯ
U+A5Bx ꖰ ꖱ ꖲ ꖳ ꖴ ꖵ ꖶ ꖷ ꖸ ꖹ ꖺ ꖻ ꖼ ꖽ ꖾ ꖿ
U+A5Cx ꗀ ꗁ ꗂ ꗃ ꗄ ꗅ ꗆ ꗇ ꗈ ꗉ ꗊ ꗋ ꗌ ꗍ ꗎ ꗏ
U+A5Dx ꗐ ꗑ ꗒ ꗓ ꗔ ꗕ ꗖ ꗗ ꗘ ꗙ ꗚ ꗛ ꗜ ꗝ ꗞ ꗟ
U+A5Ex ꗠ ꗡ ꗢ ꗣ ꗤ ꗥ ꗦ ꗧ ꗨ ꗩ ꗪ ꗫ ꗬ ꗭ ꗮ ꗯ
U+A5Fx ꗰ ꗱ ꗲ ꗳ ꗴ ꗵ ꗶ ꗷ ꗸ ꗹ ꗺ ꗻ ꗼ ꗽ ꗾ ꗿ
U+A60x ꘀ ꘁ ꘂ ꘃ ꘄ ꘅ ꘆ ꘇ ꘈ ꘉ ꘊ ꘋ ꘌ ꘍ ꘎ ꘏
U+A61x ꘐ ꘑ ꘒ ꘓ ꘔ ꘕ ꘖ ꘗ ꘘ ꘙ ꘚ ꘛ ꘜ ꘝ ꘞ ꘟ
U+A62x ꘠ ꘡ ꘢ ꘣ ꘤ ꘥ ꘦ ꘧ ꘨ ꘩ ꘪ ꘫ        
U+A63x                                


อ้างอิง

[แก้]
  1. ↑ Migeod, F.W.H. (1909). "The syllabic writing of the Vai people". Journal of the African Society. 9 (33): 46–58. JSTOR 715184.
  2. ↑ Massaquoi, Momolu (1911). "The Vai people and their syllabic writing". Journal of the African Society. 10 (40): 459–466. JSTOR 714743.
  3. ↑ Coulmas, Florian (1996). The Blackwell Encyclopedia of Writing Systems. Wiley-Blackwell. pp. 537–539. ISBN 978-0-631-21481-6.
  4. ↑ Unseth, Peter (2011). "Invention of Scripts in West Africa for Ethnic Revitalization". ใน Fishman, Joshua A.; García, Ofelia (บ.ก.). Handbook of Language and Ethnic Identity: The Success-Failure Continuum in Language and Ethnic Identity Efforts. Vol. 2. New York: Oxford University Press. pp. 23–32. ISBN 978-0-19-983799-1.
  5. ↑ "British Library Documents showing the Vai script". www.bl.uk. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2023-08-11. สืบค้นเมื่อ 2022-01-11.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 "ISO/IEC JTC1/SC2/WG2 N2948R: Proposal to add the Vai script to the BMP of the UCS" (PDF). คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2021-01-26. สืบค้นเมื่อ 22 February 2012.
  7. ↑ "ISO/IEC JTC1/SC2/WG2 N3081R: Proposal for addition of Vai characters to the UCS" (PDF). สืบค้นเมื่อ 22 February 2012.

อ่านเพิ่ม

[แก้]
  • Everson, Michael; Charles Riley; José Rivera (2005-08-01). "Proposal to add the Vai script to the BMP of the UCS" (PDF). Working Group Document. International Organization for Standardization. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2021-01-26. สืบค้นเมื่อ 2022-02-23.
  • Fatima Massaquoi-Fahnbulleh. 1963. "The Seminar on the Standardization of the Vai script," in University of Liberia Journal Vol. 3, No. 1, pp. 15–37.
  • "Vai syllabary". Omniglot. สืบค้นเมื่อ 16 June 2010.
  • Tuchscherer, Konrad. 2005. "History of Writing in Africa." In Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience (second edition), ed. by Kwame Anthony Appiah and Henry Louis Gates, Jr., pp. 476–480. New York: Oxford University Press.
  • Tuchscherer, Konrad. 2002 (with P.E.H. Hair). "Cherokee and West Africa: Examining the Origins of the Vai Script," History in Africa, 29, pp. 427–486.
  • Tuchscherer, Konrad. 2001. "The Vai Script," in Liberia: Africa's First Republic (Footsteps magazine). Petersborough, NH: Cobblestone Press.
  • Tykhostup, Olena and Piers Kelly. 2017. "A diachronic comparison of the Vai script of Liberia (1834–2005)." Journal of Open Humanities Data 4:2. doi: http://doi.org/10.5334/johnd.10.

แหล่งข้อมูลอื่น

[แก้]
Stub icon

บทความภาษานี้ยังเป็นโครง คุณสามารถช่วยวิกิพีเดียได้โดยการเพิ่มเติมข้อมูล

เข้าถึงจาก "https://th.wikipedia.org/w/index.php?title=อักษรไว&oldid=11755688"