เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าที่มีพื้นที่ครอบคลุมจังหวัดสงขลาและจังหวัดสตูล มีสถานที่ท่องเที่ยวสำคัญได้แก่น้ำตกโตนงาช้าง

ประวัติ

โตนงาช้างเป็นชื่อน้ำตก ที่ถูกจัดว่าสวยที่สุดของภาคใต้ อยู่ในท้องที่อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา คำว่าโตนเป็นภาษาท้องถิ่น มีความหมายว่า น้ำตก แต่ด้วยความผันผวนทางการเมืองในภาคใต้ ป่าโตนงาช้างถูกกำหนดเป็นพื้นที่สีแดงที่ถูกปิดเป็นเวลาประมาณ 15 ปี จนถึง พ.ศ. 2519 กรมป่าไม้โดยกองอนุรักษ์สัตว์ป่าได้ส่งเจ้าหน้าที่มาสำรวจ และพิจารณาเห็นว่าป่าโตนงาช้างเป็นป่าผืนใหญ่ผืนหนึ่งติดกับประเทศมาเลเซีย เป็นป่าที่สมบูรณ์มีสัตว์ป่าชุกชุมและคาดว่าอาจมีแรดอาศัยอยู่ในพื้นที่ด้วย เป็นป่าต้นน้ำที่มีลำธารหลายสายไหลลงสู่ที่ราบลุ่มทะเลสาบสงขลาหล่อเลี้ยงพื้นที่กสิกรรมหลายแสนไร่ กองอนุรักษ์สัตว์ป่า(ในเวลานั้น) กรมป่าไม้ เล็งเห็นว่าควรจัดตั้งเป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเพื่อควบคุมและป้องกันรักษาทรัพยากรธรรมชาติด้านสัตว์ป่าและป่าไม้ แหล่งน้ำ แหล่งอาหาร ตลอดจนสภาพธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ที่มีความสำคัญต่อสัตว์ป่าให้คงอยู่อย่างถาวร จึงได้ตราพระราชกฤษฎีกาประกาศเป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้างเมื่อวันที่ 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2521

สำนักงานเขตรักษาพันธ์สัตว์ป่าโตนงาช้างตั้งอยู่ที่บริเวณน้ำตกโตนงาช้าง ท้องที่ ตำบลทุ่งตำเสา อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา ห่างจากอำเภอหาดใหญ่ 26 กิโลเมตร เริ่มจากหาดใหญ่ไปตามถนนเพชรเกษม หาดใหญ่ - รัตภูมิ ถึงกิโลเมตรที่ 13 บ้านหูแร่ มีเส้นทางเข้าน้ำตกโตนงาช้างเป็นระยะทางอีก 13 กิโลเมตร

อาณาเขตของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้างครอบคลุมท้องที่ตำบลทุ่งตำเสาและตำบลฉลุงในอำเภอหาดใหญ่ ตำบลท่าชะมวงและตำบลเขาพระ อำเภอรัตภูมิ จังหวัดสงขลา และตำบลทุ่งนุ้ย อำเภอควนกาหลง จังหวัดสตูล มีพื้นที่ทั้งสิ้น 182 ตารางกิโลเมตร หรือ 113,721 ไร่

ลักษณะภูมิประเทศ

ภูมิประเทศทั้งหมดเป็นเทือกเขาสลับซับซ้อน มียอดเขาสูงสุด 932 เมตร จากระดับน้ำทะเล ตามภูเขาด้านทิศตะวันออกบางส่วนเป็นหน้าผาสูงชันเป็นทัศนียภาพที่แปลกตา มองเห็นทะเลสาบสงขลาได้ สภาพป่าสมบูรณ์เป็นแหล่งต้นน้ำลำธารที่สำคัญที่ไหลลงสู่ทะเลสาบสงขลา เช่น คลองโตนงาช้าง คลองโตนปลิว คลองลำแชง คลองบริพัตร คลองดุสม คลองต่ำ เป็นต้น ภูเขารอบนอกลดระดับของลำธารแต่ละแห่งอย่างรวดเร็วก่อให้เกิดน้ำตกตามลำธารใหญ่น้อย ทั่วไป เช่น น้ำตกโตนงาช้าง น้ำตกโตนปลิว น้ำตกคลองลำแชง น้ำตกบริพัตร และน้ำตกปาหนัน

น้ำตกโตนงาช้างมีทั้งหมด 7 ชั้น ได้แก่ ชั้นที่ 1 โตนบ้า ชั้นที่ 2 โตนปลิว ชั้นที่ 3 โตนงาช้าง ชั้นที่ 4 โตนดำ ชั้นที่ 5 โตนน้ำปล่อย ชั้นที่ 6 โตนฤๅษีคอยบ่อ และชั้นที่ 7 โตนเหม็ดชุน

สภาพภูมิอากาศ

สภาพอากาศเย็นสบายทุกฤดูกาล ในฤดูฝนมีฝนตกมากระหว่างเดือนตุลาคมถึงเดือนธันวาคม

ทรัพยากรป่าไม้

ป่าทั้งหมดเป็นป่าดงดิบชื้นทั่วทั้งป่า ประกอบด้วยพันธุ์ไม้ที่สำคัญ คือ ยาง หลุมพอ ตะเคียนทอง ตะเคียนหิน ไข่เขียว กะบาก มะม่วงป่า จำปาป่า เสียดช่อ หลันตัน และพันธุ์ไม้ที่เป็นอาหารของสัตว์ป่า ได้แก่ มะขามป้อม เงาะป่า มะปริง มะม่วงป่า หว้า คอแลน ชมจง เหรียง ไทร กระท้อน สะตอ ก่อ พวง ทองบึ้ง ขนุนปาน มะหาด เป็นต้น

ทรัพยากรสัตว์ป่า

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้างมีสัตว์ป่าอาศัยอยู่มากมาย ซึ่งแยกประเภทได้ดังนี้

• สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม มี 85 ชนิด จาก 27 วงศ์ 10 อันดับ วงศ์กระรอกมีจำนวน 15 ชนิดรองลงมา ได้แก่ วงศ์ชะมด วงศ์ค้างคาวกินผลไม้ มีจำนวน 9 และ 8 ชนิด ตามลำดับ ค้างคาวมี 5 วงศ์ 18 ชนิดในบรรดาค้างคาวกินผลไม้ประกอบไปด้วยค้างคาวขอบหูขาว 3 ชนิด ค้างคาวขอบหูดำมี 1 ชนิด ค้างคาวหน้ายาว 1 ชนิด ค้างคาวเล็บกุด 1 ชนิด กระรอก 4 ชนิด กระรอกหางม้า 3 ชนิด พญากระรอกบิน 2 ชนิด สัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนมขนาดใหญ่ที่ได้ถูกประกาศไว้ในบัญชีสัตว์สงวน ตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535 จำนวนสองชนิด ได้แก่ สมเสร็จ และเลียงผา นอกจากสัตว์ที่เป็นสัตว์ป่าสงวนแล้วยังมีสัตว์ป่าชนิดที่หายากอีกหลายชนิด อาทิ เช่น ช้าง เสือโคร่ง ลิงกัง สัตว์ป่าที่ใกล้จะสูญพันธุ์จำนวน 13 ชนิด ได้แก่ ชะนีมือขาว กระรอกหางม้าใหญ่ ชะมดแปลงลายแถบ อีเห็นลายเสือโคร่ง เสือลายเมฆ เป็นต้น

• สัตว์ปีก จำพวกนก ได้แก่ มีจำนวน 209 ชนิด ใน 42 วงศ์ เช่นนกในวงศ์นกปรอด วงศ์นกกระจิบ และวงศ์นกกินปลี นกโพระดกพบจำนวน 8 ชนิด
  • วงศ์ที่พบจำนวน 7 ชนิด มี 2 วงศ์ ได้แก่ วงศ์นกกางเขนน้อย และวงศ์นกกางเขน
  • วงศ์ที่พบจำนวน 6 ชนิด มี 4 วงศ์ ได้แก่ วงศ์นกเหยี่ยว วงศ์นกกระเต็น วงศ์นกเงือก และวงศ์นกกาฝาก
  • วงศ์ที่พบจำนวน 5 ชนิด มี 3 วงศ์ ได้แก่ วงศ์นกแอ่น วงศ์นกขมิ้นน้อย และวงศ์นกแซงแซว
  • วงศ์ที่พบจำนวน 3 ชนิด มี 8 วงศ์ ได้แก่ วงศ์ไก่ป่า วงศ์นกเขา วงศ์นกหก วงศ์นกขุนแผน วงศ์นกแสก วงศ์นกจาบค้า วงศ์นกกา และวงศ์นกกะติ๊ด
  • วงศ์ที่พบจำนวน 2 ชนิด มี 7 วงศ์ ได้แก่ วงศ์นกแต้วแล้ว วงศ์นกแอ่นฟ้า วงศ์นกเด้าลม วงศ์นกอีเสือ วงศ์นกขมิ้น วงศ์นกขุนทอง และวงศ์นกนางแอ่น
  • วงศ์ที่พบจำนวน 1 ชนิด มี 9 วงศ์ ได้แก่ วงศ์นกยาง วงศ์เยี่ยวปีกแหลม วงศ์นกคุ่ม วงศ์นกปากกบ วงศ์นกตะขาบ วงศ์นกเขียวคราม วงศ์นกติ๊ด วงศ์นกไต่ไม้ และวงศ์นกแว่นตาขาว

ในจำนวนที่สำรวจพบมีสภาพที่ใกล้จะสูญพันธุ์อยู่ 4 ชนิด ได้แก่ ไก่ฟ้าหน้าเขียว นกเงือกหัวหงอก นกเงือกดำ และ นกชนหิน

• สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบก มีจำนวน 18 ชนิด ใน 5 วงศ์ วงศ์ที่พบจำนวนชนิดที่มากที่สุดคือ
  • วงศ์กบต่างๆ มีจำนวน 7 ชนิด โดยส่วนใหญ่อยู่ในสกุล Rana จำนวน 6 ชนิด
  • วงศ์อึ่งต่างๆ มีจำนวน 6 ชนิด
  • วงศ์คางคก มีจำนวน 3 ชนิด
  • วงศ์อึ่งกราย มีจำนวน 1 ชนิด
  • วงศ์ปาดโลกเก่า มีจำนวน 1 ชนิด

• สัตว์เลื้อยคลาน มี 43 ชนิด ใน 10 วงศ์ กลุ่มตุ๊กแก วงศ์กิ้งก่า และจิ้งเหลน มีจำนวน 4 วงศ์ 20 ชนิด กลุ่มเต่าและตะพาบมีจำนวน 3 วงศ์ 8 ชนิด ส่วนกลุ่มงูต่างๆ มีจำนวน 4 วงศ์ 15 ชนิด

จุดเด่นที่น่าสนใจ

ภายในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้างมีน้ำตกหลายแห่งที่สวยงาม และเป็นสถานที่ท่องเที่ยวของประชาชนทั่วไปตลอดจนชาวต่างประเทศ เส้นทางคมนาคมสะดวก คือ

น้ำตกโตนงาช้าง เป็นน้ำตกที่สวยงามของภาคใต้ อยู่ใน.ท้องที่อำเภอหาดใหญ่ ใกล้สำนักงานเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง

น้ำตกโตนปลิว อยู่ทางด้านทิศเหนือของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง ในท้องที่อำเภอรัตภูมิ จังหวัดสงขลา ห่างจากอำเภอหาดใหญ่ 28 กิโลเมตร

น้ำตกบริพัตร อยู่ทางด้านทิศตะวันตกเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง ในท้องที่อำเภอรัตภูมิ จังหวัดสงขลา ห่างจากถนนสายรัตภูมิ - สตูล เพียง 800 เมตร

ภายในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้างมีเส้นทางเดินเท้าชมธรรมชาติและสัตว์ป่า ที่พักแรม ไว้คอยบริการนักท่องเที่ยว นอกจากนั้นในบริเวณน้ำตกโตนงาช้างยังเป็นที่ตั้งของสถานีพัฒนาและส่งเสริมการอนุรักษ์สัตว์ป่าหาดใหญ่ มีพื้นที่ประมาณ 5 ตารางกิโลเมตร ได้ปรับปรุงให้เป็นสถานที่ท่องเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจและศึกษาความรู้เกี่ยวธรรมชาติและสัตว์ป่า ประกอบด้วยธรรมชาติริมลำธารน้ำตกโตนงาช้าง ป่าดงดิบ พรรณไม้นานาชนิด เส้นทางเดินชมธรรมชาติและสัตว์ป่าบางชนิดไว้ให้ชม

การเดินทาง

โดยทางรถยนต์ เริ่มจากอำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา ไปตามถนนเพชรเกษม หาดใหญ่ - รัตภูมิ ถึงกิโลเมตรที่ 13 แยกซ้ายเข้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง 13 กิโลเมตร ถึงสำนักงานเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง รวมระยะทางหาดใหญ่ถึงสำนักงานเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง 26 กิโลเมตร

การติดต่อ

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง ตู้ ปณ. 83 อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา 90110