อันดับวานร

อันดับวานร; ช่วงเวลาที่มีชีวิตอยู่: สมัยพาลีโอซีน-ปัจจุบัน, 65.9–0Ma PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
โดเมน:	ยูแคริโอตา; Eukaryota
อาณาจักร:	สัตว์;
ไฟลัม:	สัตว์มีแกนสันหลัง;
ชั้น:	สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม;
Mirordo-mb:	Primatomorpha;
อันดับ:	อันดับวานร;
อันดับย่อย
	Strepsirrhini; ; Haplorrhini; †Altiatlasius; ;
	แผนที่แสดงการกระจายพันธุ์ของไพรเมตรอบโลก ที่ไม่ใช่มนุษย์
ชื่อพ้อง
	Plesiadapiformes (แคลดิสติกส์รวมทั้งไพรเมต)

อันดับวานร หรือ อันดับไพรเมต (อังกฤษ: primate) เป็นอันดับของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนม อันได้แก่ สัตว์จำพวกลีเมอร์, ลิง และลิงไม่มีหาง ซึ่งรวมถึงมนุษย์ด้วย มีชื่อสามัญเรียกกันโดยทั่วไปว่า ไพรเมต จึงกล่าวได้ว่าสามารถพบไพรเมตได้ทั่วโลก โดยไพรเมตที่ไม่ใช่มนุษย์ ส่วนใหญ่จะอยู่ในแอฟริกา, ตอนล่างของทวีปเอเชีย, อเมริกากลาง และอเมริกาใต้ แต่จะพบไพรเมตอยู่เพียงไม่กี่ชนิดในแถบตอนเหนือของทวีปเอเชีย จนถึงตอนเหนือของญี่ปุ่น หรือตอนเหนือของอเมริกา และเม็กซิโก โดยที่ไม่พบในทวีปยุโรป และทวีปโอเชียเนีย โดยใช้ชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Primates

นิรุกติศาสตร์

คำว่า Primate มีรากศัพท์มาจากภาษาลาติน คำว่า "Primus" ซึ่งแปลว่า "ปฐม" หรือ"ที่หนึ่ง" หรือ"ผู้นำ" ซึ่งมีนัยว่าสัตว์ที่อยู่ในอันดับนี้ เป็นสิ่งมีชีวิตที่อยู่เหนือสัตว์ทั้งมวล^[1]

ลักษณะสำคัญ

มีนิ้ว มีเล็บมือแบน แทนอุ้งเล็บหรือกีบ เช่น สัตว์อันดับอื่น ๆ
มีสูตรของฟันเป็น 4 ประเภท คือ ฟันตัด, ฟันเขี้ยว, ฟันกรามหน้า และฟันกราม โดยฟันกรามหน้ามี 2 ยอด ฟันกรามมี 4 ยอด
มีนิ้วแรกของมือ (เท้าหน้า) และเท้า สามารถเคลื่อนที่ตรงกันข้ามกับนิ้วอื่น ๆ ทำให้หยิบจับได้มั่นคงมากขึ้น
มีกระบอกตา และเบ้าตาล้อมรอบทางด้านหลังของกระดูก ทำให้แยกเบ้าตาออกจากกล่องสมองและตาอยู่ทางด้านหน้าทั้งสองข้างเห็นภาพลึกชัดและแยกแยะสีต่าง ๆ ได้
เต้านมลดจำนวนลงเหลือเพียง 1 คู่ บนหน้าอก ยกเว้นไพรเมตบางชนิดอาจมีเต้านมบนหน้าท้องด้วย
มีประสาทการดมกลิ่นไม่ดี มีการพัฒนาการลดลงมากกว่าสัตว์อื่น แต่จะไปพัฒนาประสาทการมองเห็นได้ดีกว่า
มีกระดูกไหปลาร้า และกระดูกสะบักแข็งแรง ทำให้ขาคู่หน้าสามารถหมุนได้จึงเคลื่อนที่ได้หลายแบบ
ระบบสืบพันธุ์เพศเมียมีวิวัฒนาการสูงประกอบด้วยการมีรอบเดือน ซึ่งพบทั้งลิงโลกเก่า, ลิงไม่มีหาง และมนุษย์
ต่อมเหงื่อปรากฏบนผิวหนังทั่วไป ต่างจากสัตว์อื่น ๆ ที่มักมีต่อมเหงื่อที่อุ้งมือ หรืออุ้งเท้า
มีขนเป็นหย่อม ๆ บนตัว เช่น ที่หัว, รักแร้ ไม่ได้กระจายตัวสม่ำเสมอเหมือนสัตว์อื่น ๆ
กล่องสมองค่อนข้างกลมและมีขนาดใหญ่ ช่องเปิดฟอราเมน แมกนัม มาอยู่ข้างล่างของกะโหลกทำให้กะโหลกและกระดูกสันหลังต่อกันในแนวยืนมากขึ้น^[2]

การจำแนก

อันดับวานร หรือ อันดับไพรเมต
- อันดับย่อย Strepsirrhini
  - อันดับฐาน Lemuriformes - ลีเมอร์, ลิงลม, บุชเบบี้
    - วงศ์ Cheirogaleidae
    - วงศ์ Daubentoniidae - อาย-อาย
    - วงศ์ Lemuridae
    - วงศ์ Lepilemuridae
    - วงศ์ Indriidae
    - วงศ์ Lorisidae - ลิงลม, นางอาย, ลิงจุ่น
    - วงศ์ Galagidae - บุชเบบี้, กาลาโก
  - อันดับฐาน †Adapiformes
- อันดับย่อย Haplorhini
  - อันดับฐาน Tarsiiformes
    - วงศ์ Tarsiidae - ทาร์เซีย
  - อันดับฐาน Simiiformes
    - อนุอันดับ Platyrrhini - ลิงโลกใหม่
      - วงศ์ Callitrichidae
      - วงศ์ Cebidae
      - วงศ์ Aotidae
      - วงศ์ Pitheciidae
      - วงศ์ Atelidae
    - อนุอันดับ Catarrhini
      - วงศ์ใหญ่ Cercopithecoidea - ลิงโลกเก่า
        วงศ์ Cercopithecidae - ลิงโลกเก่า
      - วงศ์ใหญ่ Hominoidea - เอป, ลิงไม่มีหาง, ลิงใหญ่
        วงศ์ Hylobatidae - ชะนี
        
        วงศ์ Hominidae - กอริลลา, อุรังอุตัง, ชิมแปนซี, มนุษย์^[3] ^[4] ^[5]

Primatomorpha

อันดับบ่าง

Primates

Haplorhini

Simiiformes

Catarrhini

Hominoidea

Hominidae

Homininae

Hominini

	มนุษย์ (genus Homo)

	สกุลชิมแปนซี (genus Pan)

Gorillini

	กอริลลา (genus Gorilla)

อุรังอุตัง (subfamily Ponginae)

ชะนี (family Hylobatidae)

ลิงโลกเก่า (superfamily Cercopithecoidea)

ลิงโลกใหม่ (parvorder Platyrrhini)

Tarsiiformes

	ทาร์เซียร์ (superfamily Tarsioidea)

Strepsirrhini

Lemuriformes^[a]

	ลีเมอร์ (superfamily Lemuroidea)

	lorises and allies (superfamily Lorisoidea)

prosimians

ลิง

ลิงใหญ่

มนุษย์

ชะนี

หมายเหตุ ในอดีต กระแต ก็ถูกจัดให้อยู่ในอันดับนี้ด้วย ด้วยเป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่มีวิวัฒนาการร่วมกันมา^[6]

ดูเพิ่ม

วิวัฒนาการของมนุษย์

อ้างอิง

↑ "ตีแผ่ชีวิตชะนี". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2011-04-02. สืบค้นเมื่อ 2012-10-19.
↑ "ลักษณะของออร์เดอร์ไพรเมต". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2014-08-19. สืบค้นเมื่อ 2012-10-19.
↑ Rylands, A. B. & Mittermeier, R. A. (2009). "The Diversity of the New World Primates (Platyrrhini)". In Garber, P. A., Estrada, A., Bicca-Marques, J. C., Heymann, E. W. & Strier, K. B.. South American Primates: Comparative Perspectives in the Study of Behavior, Ecology, and Conservation. Springer. ISBN 978-0-387-78704-6.
↑ Mittermeier, R., Ganzhorn, J., Konstant, W., Glander, K., Tattersall, I., Groves, C., Rylands, A., Hapke, A., Ratsimbazafy, J., Mayor, M., Louis, E., Rumpler, Y., Schwitzer, C. & Rasoloarison, R. (December 2008). "Lemur Diversity in Madagascar". International Journal of Primatology 29 (6): 1607–1656.
↑ Groves, C. (2005). Wilson, D. E.; Reeder, D. M. eds. Mammal Species of the World (3rd ed.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. pp. 111–184. OCLC 62265494. ISBN 0-801-88221-4.
↑ หน้า 196, สัตว์สวยป่างาม (สิงหาคม, 2518) โดย ชมรมนิเวศวิทยามหาวิทยาลัยมหิดล

แหล่งข้อมูลอื่น

อ้างอิงผิดพลาด: มีป้ายระบุ <ref> สำหรับกลุ่มชื่อ "lower-alpha" แต่ไม่พบป้ายระบุ <references group="lower-alpha"/> ที่สอดคล้องกัน

[1] "ตีแผ่ชีวิตชะนี". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2011-04-02. สืบค้นเมื่อ 2012-10-19.

[2] "ลักษณะของออร์เดอร์ไพรเมต". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2014-08-19. สืบค้นเมื่อ 2012-10-19.

[3] Rylands, A. B. & Mittermeier, R. A. (2009). "The Diversity of the New World Primates (Platyrrhini)". In Garber, P. A., Estrada, A., Bicca-Marques, J. C., Heymann, E. W. & Strier, K. B.. South American Primates: Comparative Perspectives in the Study of Behavior, Ecology, and Conservation. Springer. ISBN 978-0-387-78704-6.

[4] Mittermeier, R., Ganzhorn, J., Konstant, W., Glander, K., Tattersall, I., Groves, C., Rylands, A., Hapke, A., Ratsimbazafy, J., Mayor, M., Louis, E., Rumpler, Y., Schwitzer, C. & Rasoloarison, R. (December 2008). "Lemur Diversity in Madagascar". International Journal of Primatology 29 (6): 1607–1656.

[5] Groves, C. (2005). Wilson, D. E.; Reeder, D. M. eds. Mammal Species of the World (3rd ed.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. pp. 111–184. OCLC 62265494. ISBN 0-801-88221-4.

[7] หน้า 196, สัตว์สวยป่างาม (สิงหาคม, 2518) โดย ชมรมนิเวศวิทยามหาวิทยาลัยมหิดล

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[a]

[6]

ด ค ก อันดับของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนม
โพรโทเธอเรีย	โมโนทรีม (Monotremata)
มาร์ซูเปียเลีย	โอพอสซัม (Didelphimorphia) • หนูผีโอพอสซัม (Paucituberculata) • Microbiotheria • Notoryctemorphia • ดันนาร์ท (Dasyuromorphia) • แบนดิคูท (Pelamelemorphia) • จิงโจ้ (Diprotodontia)
ยูเธอเรีย	สล็อท (Xenarthra) (อันดับใหญ่) • เทนเรค (Afrosoricida) • หนูผีช้าง (Macroscelidea) • อาร์ดวาร์ก (Tubulidentata) • อาร์มาดิลโล (Cingulata) • ไฮแรกซ์ (Hyracoidea) • ช้าง (Proboscidea) • พะยูน (Sirenia) • พิโลซา (Pilosa) • กระแต (Scandentia) • บ่าง (Dermoptera) • ลิง (Primates) • สัตว์ฟันแทะ (Rodentia) • กระต่าย (Lagomorpha) • เฮดจ์ฮอก (Erinaceomorpha) • ตุ่น (Soricomorpha) • ค้างคาว (Chiroptera) • ลิ่น (Pholidota) • สัตว์กินเนื้อ (Carnivora) • สัตว์กีบคี่ (Perissodactyla) • สัตว์กีบคู่ (Artiodactyla)