ชัมภละ

พระโพธิสัตว์ชัมภละ
พระโพธิสัตว์ชัมภละ
	เทวรูปพระชัมภละ ศิลปะปาละ พุทธศตวรรษที่สิบหก จัดแสดง ณ พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาตินิวเดลี นครนิวเดลี ประเทศอินเดีย
สันสกฤต	जम्भला; Jambhalā
จีน	五姓财神; (Pinyin: Wǔ xìng cáishén); 藏巴拉; (Pinyin: Cáng bā lā)
ไทย	พระโพธิสัตว์ชัมภละ
ข้อมูล
นับถือใน	มหายาน; วัชรยาน; ตันตระ
พระลักษณะ	พระวรกายอวบอ้วนทรงมะงั่วในหัตถ์ขวาและพังพอนในหัตถ์ซ้าย
ศักติ	พระวสุธรา
	สถานีย่อยพระพุทธศาสนา

ชัมภละ (IAST: Jambhalā, สันสกฤต: जम्भला) เป็นพระโพธิสัตว์ในคติพระพุทธศาสนาแบบวัชรยานและตันตระ เป็นผู้ประทานโชคลาภทรัพย์สมบัติเงินทองแก่ผู้ประพฤติดีประพฤติชอบและเป็นสัญญาลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์^[1]

ในคติศาสนาพุทธแบบทิเบตคติที่มาของพระองค์มีการผสานความเชื่อเป็นเทพเจ้าที่ชาวทิเบตให้ความเคารพนับถือมาก่อนจะนับถือพระพุทธศาสนา โดยมีฐานะเป็นเทพแห่งความมั่งคั่งเช่นเดียวกัน เมื่อหันมานับถือพระพุทธศาสนาแล้ว พระชัมภละจึงมีฐานะกลายเป็นยิดัมสังกัดรัตนโคตรในตระกูลของพระรัตนสัมภวพุทธเจ้า ซึ่งประติมานวิทยารูปบูชาของพระองค์เป็นเทวบุรุษ กายสีน้ำเงิน มีสองถึงหกกร ทรงเทวลักษณะอ้วนถ้วนบริบูรณ์ ทรงมะงั่วในหัตถ์ขวาและพังพอนอันคลายเพชรนิลจินดาหรือถุงเงินในหัตถ์ซ้ายบางแห่งกำหนดให้เป็นภาคสำแดงของพระกุเวระหรือพระมหากาฬ

อิตถีภาวะของพระชัมภละคือพระวสุธารา อันเป็นเทวีแห่งแผ่นดิน กายสีเหลือง มีสองถึงหกกร ตามแต่ประติมานวิทยาของคตินิกายนั้น ๆ ในหัตถ์ทรงรวงข้าวและอุ้มแจกันใส่เพชรพลอย ในเนปาลมีกายสีขาว ถือรวงข้าว ปีกนกยูงและลูกศร ซึ่งนางคือเป็นเทพีแห่งโลกที่เป็นประจักษ์พยานในการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าและบิดน้ำออกจากมวยผมเพื่อขับไล่พวกมาร คือองค์เดียวกับแม่พระธรณีในคติพระพุทธศาสนาแบบเถรวาท

ประติมานวิทยา

ตามคัมภีร์ที่ว่าด้วยประติมานวิทยา ประติมากรรมรูปเคารพพระโพธิสัตว์ชัมภลมีลักษณะรูปกายเป็นบุรุษรูปร่างอ้วน ท้องพลุ้ย สวมมงกุฎ และเครื่องประดับตกแต่งกายมากมายเช่นเดียวกับท้าวกุเวร แต่จะแตกต่างกันตรงที่ พระโพธิสัตว์ชัมภลจะทรงผลมะงั่ว (หรือมะนาว) ในพระหัตถ์ขวา และทรงพังพอนในหัตถ์ซ้าย ซึ่งเป็นสัญลักษณ์แสดงถึงความมั่งคั่งร่ำรวย^[2]^[3]

พระโพธิสัตว์ชัมภล ศิลปะชวาภาคกลาง พุทธศตวรรษที่สิบสี่ ณ พิพิธภัณฑ์ศิลปะโฮโนลูลู รัฐฮาวาย สหรัฐ

เทวรูปพระโพธิสัตว์ชัมภล ในฐานะของเทพเจ้าแห่งโชคลาภ ศิลปะคุปตะ พุทธศตวรรษที่ 9-11 จากพื้นที่บริเวณสารนาถหรือพุทธคยา รัฐอุตตรประเทศ จัดแสดง ณ พิพิธภัณฑ์ศิลปะเอเชีย ซานฟรานซิสโก สหรัฐ

ปัญจชัมภลห้าภาค

ในคติวัชรยาน ประติมานวิทยา เทวประติมากรของพระชัมภละทั้งห้าภาคเป็นบุคลาธิษฐานการแสดงความเมตตากรุณาของพระพุทธเจ้าและพระโพธิสัตว์เพื่อนำทางสรรพสัตว์ไปตามเส้นทางไปสู่การบำเพ็ญเพียร อันมีแก่นแท้ของความเอื้ออาทรและเป็นตัวแทนของกิจกรรมที่เพิ่มผลประโยชน์แต่การบำเพ็ญภาวนา ซึ่งเป็นตัวแทนความปรารถนาของพระองค์คือการช่วยเหลือบรรดาผู้ทุกข์ยากและผู้ที่ทุกข์ทรมานจากเคราะห์ร้าย^[4]

ชัมภลเขียว

พระชัมภลเขียว ถือเป็นประมุขของพระชัมภลทั้งหมดในบรรดาห้าภาคของพระองค์และเป็นพลังของพระอโมฆสิทธิพุทธเจ้า ประติมานวิทยาทรงมีสีวรกายเขียว ประทับเหนือกเฬวรากทรงกปาละในหัตถ์ขวาและพังพอนอันคลายสินทรัพย์ในหัตถ์ซ้าย^[1] ในคติตันตระจะปรากฏองค์ในลักษณะยับ-ยุมพร้อมด้วยฑากินี ทรงประทับนั่งในเทวลักษณะวัชรปรยังกะ (Vajraparyaṅka - ท่านั่งขัดสมาธิเพชร) โดยบาทของพระองค์ประทับเหนือหอยสังข์และดอกบัว ^[5] หัตถ์ขวาทรงผลมะงั่วหัตถ์ซ้ายทรงพังพอนอันคลายสินทรัพย์ออกมา มนตร์สำหรับภาวนาในภาคพระชัมภลเขียว คือ^[6]

โอม การมา ชัมภาละ อัถ สวาหะ - Om Karma Jambhala Ah Svaha

เศวตชัมภล

พระชัมภลขาว เป็นพลังของพระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว์ (พระโพธิสัตว์กวนอิม) ภาคปรากฏทรงสามารถขจัดความยากจนและความเจ็บไข้ ชำระล้างกรรมและอุปสรรคทางกรรมให้บริสุทธิ์ คุ้มครองภัยพิบัติและความเจ็บป่วย และพัฒนาจิตใจสู่โพธิจิต^[1]^[4]

ในฐานะพลังจากพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรในเทพปกรณัมอธิบายว่าทรงมาจากเนตรขวาของพระองค์ โดยประติมานวิทยาทรงประทับบนเทพพาหนะคือสิงโตหิมะ ในขณะที่บางพื้นที่ทรงประทับบนเทพพาหนะคือมังกร บางที่หัตถ์ซ้ายทรงพังพอนอันคลายสินทรัพย์ออกมา^[1] วรกายสีขาว ในหัตถ์ขวาทรงธงชัยและหัตถ์ขวาทรงพระขรรค์ มนตร์สำหรับ

ที่มาของพระชัมภละขาว ตามประวัติเล่าว่า พระชัมภละสีขาว กำเนิดขึ้นเมื่อพระอตีศะทีปังกระ พระสงฆ์ชาวอินเดีย ผู้แปลคัมภีร์พุทธศาสนาสู่ทิเบต ท่าน ได้โศกเศร้าเสียใจจากการได้พบชายขอทานที่ไม่มีอาหารกิน ถึงแม้จะ ยอมเฉือนเนื้อของท่าน เพื่อให้เป็นทานเขาก็ไม่ยอมทานอยู่ดี ด้วย ความเสียใจที่ไม่อาจช่วยเหลือผู้มีความทุกข์ได้ ชายขอทานได้กลาย เป็นพระอวโลกิเตศวระโพธิสัตว์ และตรัสว่า ต่อไปนี้สรรพสัตว์จะไม่ต้อง ทนต่อความทุกข์ยากอีกต่อไป และทรงบันดาลให้เกิดพระชัมภละสีขาว ประทับอยู่บนมังกร มีพังพอนเนเล่ในมือซ้ายที่พ้นเพชรและเครื่อง ประดับออกมา พระหัตถ์ขวาชูดาบทองคำ

ภาวนาในภาคพระชัมภลขาว คือ^[6]

โอม ปัทมะ โกรธะ อรยะ ชัมภาลา หฤทัย หู ผะฏะ - Om Padma Krodha Arya Jambhala Hridaya Hum Phat

อารยชัมภล

พระชัมภลเหลือง เป็นภาคในฐานะผู้ทรงทรัพย์มั่งคั่งมากที่สุดและทรงอานุภาพและได้รับความนิยมมากที่สุดของพระชัมภล^[7] พระองค์ถือพลังของพระรัตนสัมภวพุทธเจ้า เพื่อนำพาสรรพสัตว์ข้ามพ้นสังสารวัฏทั้งหกภูมิ และคุ้มครองคุณธรรม อายุ และปัญญา^[4] และในภาคนี้ทรงได้รับการยกย่องว่าคือท้าวเวสวัณ หนึ่งใน "จาตุมหาราชิกา"^[8]

ทรงประทับนั่งในเทวลักษณะวัชรปรยังกะ (Vajraparyaṅka - ท่านั่งขัดสมาธิเพชร) หัตถ์ซ้ายทรงพังพอนอันคลายสินทรัพย์ออกมาหัตถ์ขวาทรงผลมะงั่ว^[6] โดยทั่วไป ท้าวเวสวัณในคติมหายาน ทรงมีสัญญลักษณ์ในหัตถ์ คือ เจดีย์ อันเป็นสัญญาลักษณ์แห่งโชคลาภทรัพย์สินเงินทองโชคลาภ แต่ในวัฒนธรรมแบบทิเบต คือ พังพอน^[8] และประทับเหนือสัญญาลักษณ์ดวงอาทิตย์ และดวงจันทร์^[1] มนตร์สำหรับภาวนาในภาคพระชัมภลเหลือง คือ^[6]

โอม ชัมภะละ ชาเลนทะรา เย สวาหา - Om Jambhala Jalendraye Svaha

ชัมภลแดง

พระชัมภลแดง ถือเป็นพลังของพระวัชรสัตว์ โดยประติมานวิทยาทรงมีสองพักตร์และสี่กร ทรงพังพอนในหัตถ์ซ้าย ทรงนามในภาษาทิเบตคือ Dzambhala Mapo^[1] ในบางท้องที่ถือเป็นองค์เดียวกับพระพิฆเนศ เทพเจ้าแห่งโชคลาภ ในศาสนาพราหมณ์ ฮินดู^[5] คือ พระคเณศแดง^[1] ทรงทรงมีพักต์เป็นช้าง^[7]

มนตร์สำหรับภาวนาในภาคพระชัมภลแดง^[6]

โอม ชัมภาลา จาเลน ไนเยน ธะนัม เมธิ หะรี ทากินี ชัมภาลา สะมะภารา สวาหะ - Om Jambhala Jalendraye Dhanam Medehi Hrih Dakini Jambhala Sambhara Svaha

ชัมภลดำ

พระชัมภลดำ ทรงมาจากคติท้าวกุเวร^[7] โดยประติมานวิทยาทรงสองกร ทรงพังพอนในหัตถ์ซ้าย และ กปาละในหัตถ์ขวา ถือเป็นพลังของพระอโมฆสิทธิพุทธะ มนตร์สำหรับภาวนาในภาคพระชัมภลดำ^[6]