ข้าวหลามตัด (มุทราศาสตร์)

ตราทรงข้าวหลามตัดของซาราห์ดัชเชสแห่งยอร์ค

ข้าวหลามตัด (อังกฤษ: Lozenge (heraldry)) ในมุทราศาสตร์ “ข้าวหลามตัด” เป็นองค์ประกอบหนึ่งในกลุ่มเครื่องหมายที่ปรากฏบนโล่ในตราอาร์ม ที่มีทรงสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูนที่คล้ายกับรูปข้าวหลามตัดที่พบบนไพ่ “ข้าวหลามตัด” ที่จะแคบกว่าด้านตั้ง แต่แตกต่างจากข้าวหลามตัดแคบ (Fusil) ที่เป็นทรงเดียวกันแต่แคบกว่าอย่างน้อยก็ในทางทฤษฎี แต่ในทางปฏิบัติก็มักจะละเลยกัน

“ข้าวหลามตัด” อาจจะแบ่งออกไปเป็น “ข้าวหลามตัดกลวง” (Mascle) ที่เป็นทรงข้าวหลามตัดและกลวงออกเป็นทรงข้าวหลามตัดเช่นกัน และอีกทรงหนึ่งที่หาดูได้ยากกว่าก็คือทรง “ข้าวหลามตัดรู” (Rustre) ซึ่งมีรูกลมอยู่ตรงกลาง

ถ้าโล่ทั้งโล่เป็นลายข้าวหลามตัดก็จะได้รับการนิยามว่าเป็น “lozengy” (“ลายข้าวหลามตัด”) ถ้าเป็นข้าวหลามตัดกลวงทั้งโล่ก็จะเป็น “masculy” (“ลายข้าวหลามตัดกลวง”) หรือ ถ้าเป็นข้าวหลามตัดแคบทั้งโล่ก็จะเป็น “fusily” (“ลายข้าวหลามตัดแคบ”)

ทรงข้าวหลามตัดมักจะเป็นที่สตรีใช้เป็นทรงตราอาร์มที่ใช้กันมาเป็นเวลาหลายร้อยปี แทนที่จะใช้ทรงโล่อย่างเช่นตราอาร์มของบุรุษ ในอังกฤษและสกอตแลนด์ แต่ไม่ใช่ในแคนาดา ตราอาร์มของสตรีโสดและของแม่หม้ายจะเป็นทรงข้าวหลามตัดแทนที่จะเป็นโล่โดยไม่มีเครื่องยอดหรือหมวกเกราะ หรือบางครั้งก็จะใช้ทรงรูปไข่แทนที่ (Cartouche)

แต่สตรีที่แต่งงานแล้วจะใช้ตราอาร์มที่เป็นโล่ นอกจากจะเป็นสตรีที่มีบรรดาศักดิ์ของตนเองผู้ใช้ตราอาร์มทรงข้าวหลามตัดแม้ว่าจะในระหว่างที่มีคู่สมรส โล่ของสตรีผู้มีสามี (และตราข้าวหลามตัดของแม่หม้าย) อาจจะรวมตราอาร์มเดิมของตนเองกับตราของสามีอาจจะโดยการ “รวมตรา” (Impalement) คือวางตราสองตราเคียงข้างกัน หรือเช่นที่ทำกันในอังกฤษโดยการ “escutcheon of pretence” คือ แสดงตราของสตรีเป็น “โล่ใน” (หรือทรงข้าวหลามตัดในสำหรับแม่หม้าย) เหนือโล่ที่ใหญ่กว่าของสามี

ตามกฎที่อนุมัติโดยเจ้าหน้าที่สูงสุดทางมุทราศาสตร์ของอังกฤษเมื่อวันที่ 7 เมษายน ค.ศ. 1995 และ 6 พฤศจิกายน ค.ศ. 1997 สตรีที่สมรสแล้วในอังกฤษ, ไอร์แลนด์เหนือ และเวลส์ และประเทศอยู่ภายใต้กฎของสำนักงานว่าด้วยมุทราศาสตร์แห่งลอนดอน สามารถใช้ตราของสามีแต่เพียงอย่างเดียวได้ โดยตราเครื่องหมายข้าวหลามตัดเล็กเพื่อแสดงเอกลักษณ์ของตราว่าเป็นของภรรยา หรือถ้าต้องการก็สามารถดำเนินการใช้ตราอาร์มของตนเองต่อไปโดยทำเครื่องหมายเช่นเดียวกันบนตรา

ส่วนสตรีที่หย่าร้างกับสามีก็ยังคงใช้ตราที่ใช้อยู่ต่อไปได้จนกว่าจะแต่งงานใหม่แต่เปลี่ยนเครื่องหมายเป็น “ข้าวหลามตัดกลวง”

นอกจากนั้นทรงข้าวหลามตัดก็ยังใช้สำหรับการสร้าง ตราอาร์มศพ (hatchment) สำหรับทั้งชายและหญิง Hatchment of Charles, Marquess of Rhode - Ghent.jpg

• 
  ข้าวหลามตัด
• 
  ตราอาร์มศพบนแผ่นไม้ทรงข้าวหลามตัดตามประเพณีโบราณ
• 
  ตราประจำพระองค์ของเจ้าฟ้าหญิงแอนน์ พระวรราชกุมารี
• 
  “ข้าวหลามตัดลอย” ในตราของ Douzens ในฝรั่งเศส
• 
  “ข้าวหลามตัดกลวง” ในตราของ Mûr-de-Bretagne ในฝรั่งเศส
• 
  “ข้าวหลามตัดแคบ” ในตราของ Le Faouët ในฝรั่งเศส
• 
  “ข้าวหลามตัดรู” ในตราของ Montlaur ในฝรั่งเศส
• 
  “ลายข้าวหลามตัด” ในตราของ Pierre de Craon
• 
  “Fusilly bendwise argent and azure” หรือ “ลายข้าวหลามตัดทแยงสีเงินสลับน้ำเงิน” ในตราของบาวาเรีย
• 
  ตราอาร์มของ Sant Martí de Centelles ในสเปน

ดูเพิ่ม

• ตราอาร์ม
• นิยามของตรา
• มุทราศาสตร์
• เรขลักษณ์ในมุทราศาสตร์
• เครื่องอิสริยาภรณ์
• สัญลักษณ์

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ ข้าวหลามตัด