แม่น้ำสายบุรี

แม่น้ำสายบุรี คลองอัยยาเด๊ะ
ที่ตั้ง
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	นราธิวาส, ยะลา, ปัตตานี
ลักษณะทางกายภาพ
ต้นน้ำ	เขาบาตูตาโมง เขาลีแป และเขาอาเนาะยง
• ตำแหน่ง	ตำบลมาโมง อำเภอสุคิริน จังหวัดนราธิวาส
ปากน้ำ	อ่าวไทย
• ตำแหน่ง	ตำบลปะเสยะวอและตำบลตะลุบัน อำเภอสายบุรี จังหวัดปัตตานี
• พิกัด	6°43′07.5″N 101°38′23.5″E
ความยาว	202 กิโลเมตร (126 ไมล์)
ลุ่มน้ำ
ระบบแม่น้ำ	ลุ่มน้ำภาคใต้ฝั่งตะวันออกตอนล่าง

แม่น้ำสายบุรี เป็นแม่น้ำสายหนึ่งในจังหวัดนราธิวาส จังหวัดยะลา และจังหวัดปัตตานี ต้นน้ำเกิดจากเขาบาตูตาโมง เขาลีแป และเขาอาเนาะยงในเขตอำเภอสุคิริน จังหวัดนราธิวาส ไหลจากทางทิศใต้ขึ้นไปทางทิศเหนือ ผ่านเขตอำเภอจะแนะ อำเภอศรีสาคร และอำเภอรือเสาะ เข้าเขตจังหวัดยะลา ผ่านเขตอำเภอรามัน จากนั้นเข้าเขตจังหวัดปัตตานี ผ่านเขตอำเภอกะพ้อ ก่อนไปลงอ่าวไทยในเขตอำเภอสายบุรี แม่น้ำมีความยาวประมาณ 202 กิโลเมตร ตอนต้นน้ำเรียกว่า คลองอัยยาเด๊ะ

ลำน้ำสายบุรีมีลักษณะคดโค้ง มีตลิ่งสูงชัน มีแนวแก่งหินกลางลำน้ำ บางแห่งเป็นเวิ้งหาดทรายและในแม่น้ำมีร่องน้ำลึก ตลอดแนวทิวเขาสันกาลาคีรีเขตภูมิประเทศนี้มีลำน้ำสาขามากมายที่เกิดจากร่องลำธารต่าง ๆ บนภูเขา ลำธารเหล่านี้ไหลลงสู่แม่น้ำสายบุรี คลองสาขาที่สำคัญและมีขนาดใหญ่จะอยู่ทางทิศเหนือใกล้ชายฝั่งทะเล ได้แก่ คลองบีโฆ คลองสายบุรี คลองไม้แก่น คลองกอตอ และคลองปะดอซา

ผู้คนที่อยู่อาศัยที่พื้นที่ลุ่มแม่น้ำนี้ส่วนใหญ่มีอาชีพทำสวนยางพาราและสวนไม้ผลเช่นทุเรียนหรือลองกอง แบ่งเขตวัฒนธรรมเป็น 2 แบบ คือ นิเวศวัฒนธรรมภูเขา ซึ่งตั้งบ้านเรือนในเขตภูเขา ส่วนใหญ่เป็นกลุ่มบ้านใหม่ที่คนจากภายนอกอพยพมาบุกเบิกพื้นที่ป่าเพื่อเกษตรกรรม เช่น บ้านไอร์แตแต บ้านไอร์บาลิง บ้านไอร์จูโจ๊ะ เป็นต้น อีกกลุ่มหนึ่งคือ นิเวศวัฒนธรรมที่ราบลุ่ม ซึ่งตั้งบ้านเรือนอยู่ในที่ราบลุ่มทุ่งนาระหว่างภูเขากับแม่น้ำสายบุรี มีประวัติศาสตร์อันยาวนานเกือบสองร้อยปี ได้แก่ บ้านซากอ บ้านตอแล และบ้านตามุงในอำเภอศรีสาคร