พระสูตรมหายาน
พระสูตรมหายาน คือพระสูตรส่วนกลาง ที่ใช้ร่วมกันของฝ่ายมหายานเอง ไม่ว่าจะอุปสมบทจากสายวินัยนิกายใดก็ตาม โดยเนื้อหาพระสูตร จะมีมติหรือความเชื่อเป็นแบบมหายาน ที่เกี่ยวข้องกับพระโพธิสัตว์ หรือการบำเพ็ญเพื่อเป็นพระพุทธเจ้า หรือ อธิบายพุทธภาวะแบบมหายาน และรวมไปถึงพระสูตรแบบตันตรยานในชั้นหลังด้วย
มหายานสูตร มีหลากหลาย แรกเริ่มนั้น ไม่ได้จัดเป็นหมวดหมู่อย่างเคร่งครัดแบบในอาคมสูตร มีพระสูตรเอกเทศอีกจำนวนมาก มหายานสูตร บางครั้งเรียกว่า ไวปุลยสูตร โดย มหาปรัชญาปารมิตาศาสตร์ อธิบายว่า พระสูตรนี้มีมากมายนับไม่ถ้วน เป็นพระสูตรที่ประกาศไว้เพื่อการตรัสรู้อันบริบูรณ์สูงสุด และแม้จะเป็นส่วนที่ใช้ร่วมกันของฝ่ายมหายานก็จริง แต่พระสูตรมหายานบางพระสูตร คณะสงฆ์บางแห่งอาจจะมีใช้หรือไม่มี ก็ได้ หรือ อาจจะยอมรับหรือไม่ยอมรับ
แต่ละพระสูตรในแต่ละคณะสงฆ์ อาจจะให้ความสำคัญไม่เท่ากัน เพราะมหายานในอินเดีย มีสำนักคิดด้านพุทธปรัชญามหายาน อยู่ ๒ สำนักใหญ่ คือ
- มาธยมิกะ หรือ ศูนยวาท
- โยคาจาร หรือ วิชญานวาท
ทั้งสองนี้ มีข้อเชื่อ และข้ออภิธรรมที่ถือต่างกันอยู่
และเมื่อสมัยที่พุทธศาสนาเข้าไปในเอเชียตะวันออก ปรากฏมีการแยกนิกาย จากการยึดถือมหายานสูตร โดยยึดถือปฏิบัติเอาพระสูตรใดพระสูตรหนึ่งเป็นพิเศษ หรือถือเอาพระสูตรบางพระสูตรอย่างเป็นเอกเทศ และละทิ้งพระสูตรส่วนอื่นๆ แล้วตั้งเป็นนิกายก็มี[1]
การจำแนก มหายานสูตร เป็นหมวดหมู่มีการจำแนกหลายแบบ ทั้งจำแนกแบบชุดต้นฉบับสันสกฤตที่ขุดค้นเจอหรือที่เหลืออยู่ หรือแบบทิเบต และแบบจีน ซึ่งแต่ละแบบก็มีการจัดพระสูตรลงหมวดในแต่ละยุคไม่เหมือนกัน แต่ในที่นี้จะผสานแบบต่าง ๆ พอเป็นประเภทใหญ่ให้เห็นภาพกัน มีอยู่ ๙ หมวดดังนี้
๒.๑. หมวด ชาตกะและอวทาน
๒.๒. หมวด ปรัชญาปารมิตา
๒.๓. หมวด สัทธรรมปุณฑรีกะ
๒.๔. หมวด อวตังสกะ
๒.๕. หมวด รัตนกูฎ
๒.๖. หมวด นิรวาณ
๒.๗. หมวด มหาสันนิบาต
๒.๘. หมวด สูตรสันนิบาต
๒.๙. หมวด ตันตระ
พระสูตร[แก้]
หมวด ชาตกะและอวทาน[แก้]
ในที่นี้หมายเอาเฉพาะ ชาดก อวทาน ที่ว่าด้วยพุทธประวัติ อดีตชาติของพระพุทธเจ้าพระองค์ต่างๆ และประวัติบุคคลหรือพระโพธิสัตว์ แบบมหายานเท่านั้น คือ ประเภท มหายานชาดกสูตร โพธิสัตวาวทาน
มีพระสูตรสำคัญ คือ ลลิตวิสตระไวปุลยสูตร หรือ มหานิทานสูตร[1]
หมวด ปรัชญาปารมิตา[แก้]
ปรัชญาปารมิตา คือ หมวดพระสูตรแห่งปัญญาบารมี เป็นหมวดมหายานสูตรในยุคแรก ๆ ที่มีขนบความคิดแบบมหายานเต็มรูป โดยพระสูตรที่เก่าแก่ที่สุดคือ อัษฏสาหัสริกาปรัชญาปารมิตา
หมวดปรัชญาปารมิตา เป็นพระสูตรมหายานขนาดใหญ่ มีหลายสูตร ที่ว่าด้วย ปัญญาบารมี อันเป็นข้อบารมีที่สำคัญหนึ่งของพระโพธิสัตว์ ที่จะทำให้เข้าใจความเป็นไปของปรากฎการณ์ของธรรมชาติทั้งปวง คือหลักศูนยตา
มีพระสูตรสำคัญ คือ มหาปรัชญาปารมิตาสูตร[1]
หมวด สัทธรรมปุณฑรีกะ[แก้]
สัทธรรมปุณฑรีกะ คือ หมวดพระสูตรแห่งดอกบัวขาวแห่งธรรมที่แท้จริงอันประเสริฐ เป็นหมวดพระสูตรที่ว่าด้วย ยานทั้งสาม มี สาวกยาน ปัจเจกพุทธยาน และโพธิสัตวยาน มีเป้าหมายอย่างเดียวคือ พุทธยาน ภาวะนี้ทุกคนเข้าถึงได้ไม่มีข้อยกเว้น เป็นหมวดเล็กบางแบบจำแนกไว้ในชุมนุมมหายานสูตร (สูตรสันนิบาต)
มีพระสูตรสำคัญ คือ สัทธรรมปุณฑรีกสูตร[1]
หมวด อวตังสกะ[แก้]
อวตังสกะ คือ หมวดพระสูตรอันประดับตกแต่งด้วยดอกไม้นานาชนิดเรียงร้อยเข้าด้วยกัน เป็นมหายานสูตร หมวดขนาดใหญ่ เนื้อหาหลักๆประกอบด้วย อวตังสกสูตร คัณฑวยูหสูตร ทศภูมิกสูตร ว่าด้วย ทุกสรรพสัตว์มีพุทธภาวะเสมอกัน สรรพสิ่งรวมอยู่ด้วยกันโดยธรรมธาตุจริงแท้หนึ่งเดียวเสมอกัน และกล่าวถึงคุณลักษณะของพระไวโรจนพุทธเจ้าในแง่มุมต่างๆ ที่มีต่อธรรมธาตุ และเรื่องราวการจาริกธรรมของสุธนกุมาร ในการเรียนรู้ในทางของโพธิสัตว์ ผ่านประสบการณ์กับบุคคลต่างๆ
จุดประสงค์ของหมวดนี้คือ พื่อนำสรรพสัตว์ทั้งหลายเข้าถึงพระภูมิแห่งโพธิสัตว์ ทั้ง ๑๐ ขั้น โดยลำดับ เพื่อพัฒนาโพธิจิตให้บรรลุสู่พุทธภูมิอันสูงสุด
มีพระสูตรสำคัญ คือ พุทธาวตังสกะมหาไวปุลยสูตร[1]
หมวด รัตนกูฎ[แก้]
รัตนกูฎ คือ พระสูตรกองแห่งอัญมณี เป็นหมวดรวบรวมมหายานสูตร หลายพระสูตร ที่เกี่ยวกับการบำเพ็ญปฏิบัติในแบบของพระโพธิสัตว์ พระสูตรประกอบในหมวดส่วนมาก เป็นลักษณะประเภทคัมภีร์แบบปริปฤจฉาและนิรเทศ คือ มีการถามตอบ และอธิบายขยายความเป็นเรื่อง ๆ
โดยภาพรวมกล่าวถึง คำอธิบายต่างๆ ที่เกี่ยวกับ ความเชื่อพื้นฐานของมหายานธรรม มีเรื่องที่น่าสนใจเช่น การอธิบายถึงการบำเพ็ญบารมีในข้อต่างๆแบบมหายาน อธิบายถึงพุทธเกษตร พุทธภาวะ อันตรภพ รวมไปถึงข้อวินิฉัยเรื่องศีลโพธิสัตว์ เป็นต้น
มีพระสูตรสำคัญ คือ มหารัตนกูฎสูตร[1]
หมวด นิรวาณ[แก้]
นิรวาณ คือ พระสูตรที่เกี่ยวกับเหตุการณ์ ในช่วงพระพุทธเจ้าปรินิพพานแบบมหายาน(ไม่เกี่ยวกับมหาปรินิรวาณสูตร ในอาคมสูตร) อธิบายเกี่ยวกับ พุทธธาตุ ธรรมกาย ตถาคตครรภ์ เป็นพระสูตรหมวดเล็ก บางแบบจำแนกไว้ในชุมนุมมหายานสูตร (สูตรสันนิบาต)
มีพระสูตรสำคัญ คือ มหาปรินิรวาณสูตร[1]
หมวด มหาสันนิบาต[แก้]
มหาสันนิบาต คือ หมวดพระสูตรการชุมนุมใหญ่ กหมายถึงการชุมนุมของพระโพธิสัตว์ ในหมวดนี้จะเป็นพระสูตรที่เกี่ยวกับคำสอนของพระพุทธเจ้ากับพระโพธิสัตว์องค์ต่างๆ หรือเป็นพระสูตรเอกเทศของพระโพธิสัตว์องค์นั้นๆ โดยตรง
มีพระสูตรสำคัญ คือ มหาไวปุลยมหาสันนิปาตสูตร[1]
หมวด สูตรสันนิบาต[แก้]
สูตรสันนิบาต คือชุมนุมพระสูตร เป็นส่วนที่รวมพระสูตรเล็กๆ น้อยๆ เรื่องราวเบ็ดเตล็ด หรือมหายานสูตรที่เป็นพระสูตรเอกเทศ ที่ไม่ถูกจัดไว้หมวดอื่น ๆ ก่อนหน้า มีพระสูตรจำนวนมาก มีเนื้อหาพอสังเขปดังนี้
- พระสูตรเกี่ยวกับแนวคิดและหลักการมหายาน
- พระสูตรเกี่ยวกับการบำเพ็ญเป็นพระโพธิสัตว์
- พระสูตรเกี่ยวกับพระพุทธเจ้าหรือพระโพธิสัตว์องค์ใดองค์หนึ่ง
- พระสูตรเกี่ยวกับฌานและสมาธิ
- พระสูตรเกี่ยวกับศีล การปลงอาบัติและการสารภาพผิด
มีพระสูตรที่เป็นที่รู้จักกันหลายพระสูตร เช่น วิมลเกียรตินิรเทศสูตร ลังกาวตารสูตร เป็นต้น[1]
หมวด ตันตระ[แก้]
พระสูตรอันเกี่ยวของกับพุทธตันตระ ในแขนงต่าง ๆ เช่น คุยหยาน มนตรยาน รหัสยาน สหัชยาน
เป็น พระสูตรลึกลับประกอบด้วยงานประเภทสำคัญที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติทางพุทธศาสนาที่มี การประกอบพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ หรือการภาวนาแบบพิเศษต่าง ๆ เช่น ธารณี มนตร์ สาธนะ มณฑล โยคะ ธารณี มุทรา สิทธิ อภิเษก
มีพระสูตรสำคัญ คือ มหาไวโรจนาภิสัมโพธิ ไวปุลยสูตร เรียกสั้นๆว่า มหาไวโรจนสูตร[1]