วารสารวิชาการ

วารสารวิชาการ (อังกฤษ: academic / scientific / scholarly journal) หมายถึงวารสารที่ตีพิมพ์เป็นระยะอย่างสม่ำเสมอและจะต้องผ่านการตรวจคุณภาพบทความโดยผู้รู้ในสาขาวิชานั้นๆ หรือที่เรียกวารสารประเภทนี้เป็นการเฉพาะว่าวารสารผ่านการทบทวน (peer-reviewed periodical) วารสารวิชาการเป็นเวทีสำหรับการแนะนำและนำเสนอผลงานค้นคว้าวิจัยใหม่หรือความเห็นทางวิชาการใหม่ๆ เพื่อรับการตรวจสอบและการวิพากษ์วิจารณ์ในหมู่ผู้รู้ด้วยกัน ปกติเนื้อหาสาระในวารสารจะอยู่ในรูปของบทความเสนอ งานวิจัยที่มีความเริ่มแรก บทปริทัศน์ และการวิจารณ์หนังสือ งานตีพิมพ์ทางวิชาการและวิชาชีพที่ไม่มีการตรวจรับคุณภาพเรียกโดยทั่วไปว่า นิตยสารวิชาชีพ (professional magazine)

คำ วารสารวิชาการ ใช้กับสิ่งตีพิมพ์วิชาการทุกสาขา วารสารเหล่านี้อภิปรายถึงแง่มุมต่างๆ ในเชิงวิชาการของสาขานั้นๆ

บทความวิชาการ

ในวงวิชาการ นักวิชาการและนักวิชาชีพจะยื่นเสนอบทความของตนที่ไม่ได้รับการเชื้อเชิญโดยตรงจากบรรณาธิการ เพื่อลงตีพิมพ์ในวารสารวิชาการ เมื่อได้รับต้นฉบับบทความแล้ว บรรณาธิการหรือคณะบรรณาธิการจะพิจารณาตรวจบทความว่าสมควรรับหรือไม่รับไว้ในทันทีก็ได้ หรืออาจเริ่มกระบวนการตรวจแก้คุณภาพโดยผู้รู้ในสาขาวิชา ในกรณีหลัง บทความยื่นเสนอจะกลายเป็นเอกสารลับที่ปกปิดชื่อผู้เขียนเพื่อดำเนิน การทบทวนโดยผู้รู้เสมอกัน (peer-review) ซึ่งเป็นบุคคลผู้รู้ภายนอกที่บรรณาธิการเป็นผู้เลือก จำนวนผู้ตรวจแก้ หรือ "กรรมการ" ผู้ตรวจแก้ไม่ตายตัว โดยทั่วไปมีจำนวน 3 คน แต่จะต้องไม่น้อยกว่า 2 คน บรรณาธิการอาศัยความเห็นของคณะผู้ตรวจแก้เป็นเครื่องตัดสินว่าบทความที่บุคคลผู้นั้นเสนอมาสมควรได้รับการตีพิมพ์หรือไม่ (ดูกระบวนการนี้ในบทความหลักเรื่อง "การทบทวนโดยผู้รู้เสมอกัน")

ในบางกรณี บทความที่ผ่านการตรวจแก้และได้รับการยอมรับให้ลงพิมพ์ได้ยังต้องผ่านขั้นตอนการตรวจแก้อย่างละเอียดถี่ถ้วนอีกครั้งหนึ่งโดยคณะบรรณาธิการก่อนส่งแท่นพิมพ์ เนื่องจากกระบวนการตรวจแก้และยอมรับบทความใช้เวลายาวนาน บทความที่เสนอและได้รับการตีพิมพ์จึงใช้เวลานานนับเดือน หรืออาจถึงปีนับจากวันที่ บรรณาธิการได้รับบทความ

กระบวนการทบทวนโดยผู้รู้เสมอกันนับเป็นหัวใจสำคัญในการสร้างความเชื่อถือให้เกิดขึ้นกับผลงานวิจัยและความรู้ใหม่ในสาขาวิชานั้นๆ นักปราชญ์หรือผู้รู้ย่อมเชี่ยวชาญอย่างลึกซึ้งเฉพาะในสาขาวิชาของตน ดังนั้น นักวิชาการจึงต้องอาศัยวารสารวิชาการที่ผ่านกระบวนการทบทวนโดยผู้รู้เสมอกันเท่านั้นเพื่อเป็นการพิสูจน์ความถูกต้อง สร้างความเชื่อถือและความเลื่อมใสให้เกิดแก่งานวิจัยนั้นๆ และความรู้ใหม่ นอกจากนี้ วารสารวิชาการยังช่วยสร้างความต่อเนื่องหรือการต่อยอดสืบจากงานค้นคว้าวิจัยหรือความรู้ใหม่จากบุคคลในวงวิชาการนั้นๆ ต่อไป

บทปริทัศน์

องค์ประกอบสำคัญของวารสารวิชาการอีกองค์หนึ่งได้แก่ "บทปริทัศน์" ซึ่งบางครั้งก็เรียกว่า "บทปริทัศน์ก้าวหน้า" (rewiews of progress) ถือเป็นการตรวจสอบบทความวิชาการที่ตีพิมพ์ในวารสารวิชาการต่างๆ วารสารวิชาการบางฉบับอุทิศเนื้อที่เกือบทั้งหมดในวารสารสำหรับบทปริทัศน์ บางฉบับก็มีบทปริทัศน์เป็นส่วนน้อย แต่วารสารวิชาการจำนวนไม่น้อยที่ไม่มีบทปริทัศน์ บทปริทัศน์ส่วนใหญ่ทบทวนงานวิจัยที่เพิ่งลงในวารสารฉบับก่อนๆ บางฉบับอาจทบทวนบทความวิจัยที่ลงเป็นระยะเวลาหนึ่งแล้วก็ได้ บางฉบับจะลงบทปริทัศน์เฉพาะเรื่อง บางฉบับลงอย่างกว้างๆ มีหลายฉบับที่ตีพิมพ์บทปริทัศน์เป็นชุด แต่ละชุดลงบทปริทัศน์ของวิชาหนึ่งๆ เป็นรายปี บางฉบับมากกว่า 1 ปี

บทปริทัศน์แตกต่างกับบทความวิจัยที่มักเป็นการเชื้อเชิญผู้เขียนให้เขียนมาลงในวารสาร บางบางฉบับมีการเตรียมการวางแผนการลงบทปริทัศน์ล่วงหน้าเป็นรายปี ผู้เขียนบทปริทัศน์อาจได้รับค่าตอบแทนเป็นเงินก็ได้

บทวิจารณ์หนังสือ

บทวิจารณ์หนังสือวิชาการเป็นการตรวจสอบหนังสือเกี่ยวกับงานวิจัยที่นักวิชาการตีพิมพ์ สิ่งที่แตกต่างจากบทความวิชาการได้แก่การที่ผู้เขียนมักได้รับการเชิญจากบรรณาธิการ ปกติวารสารวิชาการจะมีบรรณาธิการเฉพาะบทวิจารณ์หนังสือแยกจากบรรณาธิการบทความวิชาการเพื่อพิจารณาโดยเฉพาะว่าหนังสือวิชาการหรือหนังสือตำราเล่มใดควรได้รับการวิจารณ์ และจะให้ใครเป็นผู้วิจารณ์ ผู้วิจารณ์จะได้รับหนังสือที่จะวิจารณ์ฟรีจากวารสารวิชาการที่เป็นผู้ขอมา ความยาวและความลึกของบทวิจารณ์หนังสือวิจัยหรือตำราของแต่ละวารสารมีความแตกต่างกันไปไม่เท่ากัน

เกียรติภูมิ

เกียรติภูมิ หรือชื่อเสียงของวารสารวิชาการแต่ละวารสารได้มาด้วยเวลาที่ยาวนานและด้วยปัจจัยสะท้อนหลายอย่าง บางวารสาร แต่ไม่ใช่ทั้งหมดที่สามารถสะท้อนเกียรติภูมิได้ด้วยเชิงปริมาณ ในแต่ละสาขาวิชาการมักจะมีวารสารที่โดดเด่นอยู่ท่ามกลางวารสารวิชาการอื่นๆ ในสาขาเดียวกัน ซึ่งบ่งชี้โดยจำนวนผู้ยื่นบทความเพื่อขอให้พิจารณาตีพิมพ์เป็นจำนวนมาก ซึ่งมีผลทำให้วารสารฉบับนี้มีบทความดีๆ มาให้ตรวจสอบและคัดสรรเชิงคุณภาพได้มากกว่าวารสารฉบับอื่น แต่ไม่แน่เสมอไปที่วารสารวิชาการขนาดใหญ่ที่สุดดังกล่าวจะได้รับการยอมรับว่าดีที่สุด ตัวอย่างเช่นในวงการวิชาการประวัติศาสตร์ของสหรัฐฯ ซึ่งมีวารสารขนาดใหญ่ที่โดดเด่นอยู่ 2 ฉบับ คือ "ประวัติศาสตร์อเมริกันปริทัศน์" (en:American Historical Review American Historical Review) และ "วารสารประวัติศาสตร์อเมริกัน" (Journal of American History) และมีวารสารวิชาการประวัติศาสตร์เฉพาะเรื่องที่ผ่านการตรวจสอบโดยผู้รู้เสมออีกนับสิบฉบับที่เจาะลึกเน้นตามช่วงเวลาหนึ่งของประวัติศาสตร์ เน้นตามลักษณะเนื้อหา เช่น เฉพาะประวัติศาสตร์สงคราม หรือเน้นตามภูมิภาค ซึ่งวารสารวิชาการเหล่านี้ แม้จะเล็กและแคบ แต่ก็ได้รับการยอมรับในคุณภาพว่าอยู่ในระดับสูงมากไม่แพ้วารสารประวัติศาสตร์โดยรวมขนาดใหญ่ดังกล่าว

ในสาขาวิทยาศาสตร์ธรรมชาติและสาขาสังคมศาสตร์ที่ลงลึก มักยึด "ปัจจัยผลกระทบ" (impact factor) เป็นตัวชี้วัดหรือเป็นตัวสะท้อนเกียรติภูมิที่แจงนับได้ โดยการนับจำนวนผู้อ้างอิงบทความวิชาการที่ได้รับการตีพิมพ์ในวารสารนั้น นอกจากนี้ยังมีวิธีแจงนับเชิงปริมาณแบบอื่น เช่นการได้รับการอ้างอิงโดยรวม จากความรวดเร็วที่บทความในวารสารได้รับการอ้างอิง หรือจาก "เวลาครึ่งชีวิต" โดยเฉลี่ยของบทความ เช่น เมื่อบทความของวารสารไม่ได้รับการอ้างอิงอีกต่อไป มีการตั้งคำถามว่าปัจจัยผลกระทบที่นำมาใช้ชี้วัดเชิงปริมาณดังกล่าวนี้สามารถสะท้อนให้เห็นเกียรติภูมิที่แท้จริงของสารสารได้หรือไม่ วารสารสาขาวิทยาศาสตร์ธรรมชาติได้รับการยอมรับและจัดระดับโดย "ดัชนีอ้างอิงทางวิทยาศาสตร์" (Science Citation Index) และวารสารวิชาการสาขาสังคมศาสตร์ใช้ "ดัชนีอ้างอิงสังคมศาสตร์" (Social Science Citation Index)

ในสาขามนุษยศาสตร์ (humanities) โดยเฉพาะแนวอังกฤษ-อเมริกันไม่มีวิธีการตายตัวที่ใช้ในการแจงนับ "ปัจจัยผลกระทบ" เพื่อนำมาใช้ในการจัดระดับวารสารดังที่ใช้กับสาขาวิทยาศาสตร์ เหตุผลอาจเป็นเพราะว่าวารสารวิชาการไม่ใช่ตัวชี้วัดสำคัญเพียงอย่างเดียวที่สามารถนำมาใช้ได้ในการจัดระดับชื่อเสียงหรือเกียรติภูมิของวารสารวิชาการสาขามนุษยศาสตร์

การบริหารการเงิน

วารสารวิชาการด้านมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์เป็นวารสารที่ไม่แสวงกำไร ^{[ต้องการอ้างอิง]} จึงมักได้รับเงินอุดหนุนจากมหาวิทยาลัยหรือจากองค์การวิชาชีพ อย่างไรก็ตาม ในบางครั้งวารสารวิชาการก็สามารถมีรายได้จากการโฆษณาหรือจากการแจ้งความ เพื่อแปลงร่างเป็นซุปเปิร์ไซย่า ^{[ต้องการอ้างอิง]} นำรายได้มาใช้เป็นค่าจัดพิมพ์ ปกติสำนักพิมพ์วารสารวิชาการจะคิดค่าบอกรับเป็นสมาชิกวารสารจากห้องสมุดสูงกว่าจากการบอกรับของสมาชิกทั่วไป การบอกรับของสถาบันจะสูงหลายพันบาทถึงหลายหมื่นบาท บรรณาธิการของวารสารวิชาการโดยทั่วไปมักมีความรับผิดชอบด้านวิชาชีพของตนอยู่ด้วย เช่น เป็นศาสตราจารย์สอนหนังสืออยู่ด้วย สำหรับวารสารวิชาการขนาดใหญ่มักต้องมีเจ้าหน้าที่ที่เป็นลูกจ้างประจำเต็มเวลาช่วยทำหน้าที่ตรวจบทความในกองบรรณาธิการ ส่วนการจัดพิมพ์เกือบทั้งหมดทำโดยพนักงานประจำที่กินเงินเดือน ผู้พิมพ์และโฆษณาวารสารวิชาการโดยทั่วไปคือสำนักพิมพ์ของมหาวิทยาลัย เช่น สำนักพิมพ์แห่งมหาวิทยาลัยออกซฟอร์ด (Oxford University Press) หรือ สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเป็นต้น

พัฒนาการใหม่ๆ

ความก้าวหน้าทางอินเทอร์เน็ตได้ปฏิรูปทั้งตัวบทความและหนทางเข้าถึงบทความด้วยการเอื้อให้สามารถสืบค้นวารสารวิชาการออนไลน์ของห้องสมุดวิชาการต่างๆ ที่ผู้สืบค้นเป็นสมาชิกโดยเข้าสืบค้นทางอินเทอร์เน็ต บทความวิชาการแต่ละบทความจะมีดัชนี

การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ:

การเข้าถึงออนไลน์: ห้องสมุดวิชาการต่างๆ เสนอวารสารวิชาการออนไลน์ ทำให้ผู้ใช้สามารถสืบค้นบทความผ่านอินเทอร์เน็ตได้สะดวก โดยไม่ต้องเดินทางไปที่ห้องสมุด
การสืบค้นที่สะดวก: บทความวิชาการแต่ละบทความจะมีดัชนี ทำให้ผู้ใช้สามารถค้นหาบทความที่เกี่ยวข้องกับหัวข้อที่สนใจได้ง่ายขึ้น
รูปแบบบทความ: บทความวิชาการในรูปแบบดิจิทัลสามารถนำเสนอเนื้อหาในรูปแบบใหม่ ๆ เช่น มัลติมีเดีย กราฟิก และอินเทอร์แอกทีฟ
การเผยแพร่แบบ Open Access: วารสารวิชาการบางฉบับเปิดให้นักวิจัยสามารถเผยแพร่ผลงานวิจัยได้ฟรี โดยไม่ต้องเสียค่าตีพิมพ์

ตัวอย่างการพัฒนาใหม่ ๆ:

แพลตฟอร์มออนไลน์: มีการพัฒนาแพลตฟอร์มออนไลน์สำหรับเผยแพร่และสืบค้นวารสารวิชาการ เช่น ResearchGate, Academia.edu และ Sci-Hub
เครื่องมือวิเคราะห์ข้อมูล: เครื่องมือวิเคราะห์ข้อมูล เช่น Altmetric ช่วยให้นักวิจัยสามารถติดตามผลกระทบของงานวิจัย
การตรวจสอบบทความแบบออนไลน์: มีการพัฒนาระบบการตรวจสอบบทความแบบออนไลน์ เช่น ScholarOne Manuscripts ช่วยให้กระบวนการตรวจสอบมีประสิทธิภาพมากขึ้น
การแปลภาษา: มีการแปลบทความวิชาการเป็นภาษาต่างๆ เพื่อขยายการเข้าถึงผลงานวิจัย

อ้างอิง

Waller, A.C. Editorial Peer Review Its Strengths and Weaknesses ASIST monograph series. Information Today, 2001. ISBN 1573871001.
Nisa Bakkalbasi, Kathleen Bauer, Janis Glover and Lei Wang Three options for citation tracking: Google Scholar, Scopus and Web of Science Biomedical Digital Libraries 2006, 3:7 doi:10.1186/1742-5581-3-7
Deis et al. "Update on Scopus and Web of Science Charleston Advisor เก็บถาวร 2007-07-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
ประเภทของบทความ: แสดง outline บทความเชิงวิชาการ (Academic article) https://xn--22ce0dhf8bc8b8fxa3j.com/academic-article/

ดูเพิ่ม

แหล่งข้อมูลอื่น