อำเภอท่าหลวง

อำเภอท่าหลวง
อำเภอท่าหลวง
	อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Tha Luang
	คำขวัญ: ท่าหลวงนามกระเดื่อง แหล่งท่องเที่ยวน้ำตกวังก้านเหลือง ลือเลื่องป่าจำปีสินธร นครโบราณซับจำปา
	แผนที่จังหวัดลพบุรี เน้นอำเภอท่าหลวง
	พิกัด: 15°4′6″N 101°6′25″E / 15.06833°N 101.10694°E
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	ลพบุรี
พื้นที่
• ทั้งหมด	538.9 ตร.กม. (208.1 ตร.ไมล์)
ประชากร (2566)
• ทั้งหมด	29,533 คน
• ความหนาแน่น	54.80 คน/ตร.กม. (141.9 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	15230
รหัสภูมิศาสตร์	1607
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอท่าหลวง หมู่ที่ 4 ถนนชัยบาดาล-ด่านขุนทด ตำบลท่าหลวง อำเภอท่าหลวง จังหวัดลพบุรี 15230
	ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

ท่าหลวง เป็นอำเภอตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกของจังหวัดลพบุรี

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอท่าหลวงตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียง ดังนี้

ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอชัยบาดาล
ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอชัยบาดาล อำเภอลำสนธิ และอำเภอมวกเหล็ก (จังหวัดสระบุรี)
ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอมวกเหล็ก (จังหวัดสระบุรี) และอำเภอพัฒนานิคม
ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอพัฒนานิคมและอำเภอชัยบาดาล

ประวัติศาสตร์

สำหรับที่มาของชื่ออำเภอคาดว่าเกิดจาก เมื่อหลายสิบปีก่อน บริเวณฝั่งตะวันออกของแม่น้ำป่าสัก ซึ่งเป็นป่าสงวนแห่งชาติ ป่าไม้หนาทึบ มีสัตว์ป่าอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก ผู้คนจากฝั่งตะวันตกของแม่น้ำป่าสักจะข้ามมาล่าสัตว์และตัดฟืนเป็นประจำ และโดยที่บริเวณป่าทึบเป็นเขตป่าสงวน ชาวบ้านจึงมักเรียกว่า "ป่าหลวง" หมายถึงเป็นป่าของหลวงที่สงวนไว้ ประกอบกับชาวบ้านที่ข้ามมาจากฝั่งตะวันตกของแม่น้ำป่าสักต้องอาศัยเรือแพข้ามมา บริเวณที่ชาวบ้านใช้เรือแพข้ามมาเป็นประจำจึงกลายเป็นท่าข้ามเรือของชาวบ้านไปในที่สุด ซึ่งเป็นที่ตั้งของหมู่บ้านในปัจจุบัน จึงเรียกสถานที่นี้ว่า "ท่าหลวง"

ต่อมาเมื่อวันที่ 3 พฤศจิกายน พ.ศ. 2521 ได้ตั้งเป็นกิ่งอำเภอขึ้นที่บ้านท่าหลวง หมู่ที่ 4 ตำบลท่าหลวง โดยเกิดจากการรวมตัวของ 4 ตำบลคือ ต.ท่าหลวง ต.ซับจำปา ต.หนองผักแว่น และ ต.แก่งผักกูด^[1] และได้มีพระราชกฤษฎีกายกฐานะ กิ่งอำเภอท่าหลวง ขึ้นเป็น อำเภอท่าหลวง ตั้งแต่วันที่ 26 พฤษภาคม พ.ศ. 2532^[2] โดยแยก 6 ตำบลออกจากอำเภอชัยบาดาล เนื่องจากพื้นที่ของอำเภอชัยบาดาลเดิมนั้นกว้างขวางมาก ทำให้ทางราชการดูแลได้ไม่ทั่วถึง

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอท่าหลวงแบ่งเขตการปกครองออกเป็น 6 ตำบล 45 หมู่บ้าน ได้แก่

1.	ท่าหลวง	(Tha Luang)	9 หมู่บ้าน
2.	แก่งผักกูด	(Kaeng Phak Kut)	8 หมู่บ้าน
3.	ซับจำปา	(Sap Champa)	7 หมู่บ้าน
4.	หนองผักแว่น	(Nong Phak Waen)	8 หมู่บ้าน
5.	ทะเลวังวัด	(Thale Wang Wat)	5 หมู่บ้าน
6.	หัวลำ	(Hua Lam)	8 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอท่าหลวงประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 6 แห่ง ได้แก่

เทศบาลตำบลบ้านท่าหลวง ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลท่าหลวง
องค์การบริหารส่วนตำบลท่าหลวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่าหลวง (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบ้านท่าหลวง)
องค์การบริหารส่วนตำบลแก่งผักกูด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแก่งผักกูดและตำบลทะเลวังวัดทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลซับจำปา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลซับจำปาทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลหนองผักแว่น ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองผักแว่นทั้งตำบล
องค์การบริหารส่วนตำบลหัวลำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหัวลำทั้งตำบล

เศรษฐกิจ

อาชีพหลัก

ประชาชนนิยมทำการเกษตรกรรม โดยมีพื้นที่ทำการเกษตรประมาณ 154,368 ไร่หรือประมาณร้อยละ 65 ของพื้นที่ทั้งหมด

พืชเศรษฐกิจ : อ้อย มันสำปะหลัง ใบยาสูบ ข้าวโพด พริก ถั่วเหลือง เป็นต้น

สัตว์เศรษฐกิจ : ไก่ เป็ด โค สุกร การประมง เป็นต้น

อาชีพเสริมอื่นๆ

ได้แก่ ค้าขาย รับจ้าง รับข้าราชการในท้องถิ่น เป็นต้น

ธนาคาร

ธนาคารไทยพาณิชย์ ตั้งอยู่ที่ 281 หมู่ 4 ต.ท่าหลวง อ.ท่าหลวง
ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์ (ธกส.) ตั้งอยู่ที่ หมู่ 4 ต.ท่าหลวง อ.ท่าหลวง

ห้างสรรพสินค้า ร้านสะดวกซื้อและตลาด

ห้างเอกภาพซูเปอร์ สาขา ท่าหลวง ตั้งอยู่ที่ 394 หมู่ 9 ต.ท่าหลวง อ.ท่าหลวง
เซเว่นอีเลฟเว่น สาขา ท่าหลวง ตั้งอยู่ที่ 116 หมู่ 9 ต.ท่าหลวง อ.ท่าหลวง
ตลาดสดผดุงกลิ่น ตั้งอยู่ที่ หมู่ 9 ต.ท่าหลวง อ.ท่าหลวง

โรงงานอุตสาหกรรม

โรงงานน้ำตาล ทีเอ็นฯ ตั้งอยู่ที่ หมู่ 2 ต.แก่งผักกูด อ.ท่าหลวง
โรงงานกระดาษวังเปเปอร์ ตั้งอยู่ที่ หมู่ 2 ต.แก่งผักกูด อ.ท่าหลวง

ปั้มน้ำมัน

ปั้มน้ำมัน PT สาขา ท่าหลวง 1 ตั้งอยู่ที่ บ.บ่อคู่ ต.ท่าหลวง อ.ท่าหลวง
ปั้มน้ำมัน PT สาขา ท่าหลวง 2 ตั้งอยู่ที่ ต.ท่าหลวง อ.ท่าหลวง
สถานีบริการน้ำมันห้างหุ้นส่วนจำกัดมิตรเกื้อกูลออยส์ ตั้งอยู่ที่ ต.ท่าหลวง อ.ท่าหลวง

สังคม

โรงเรียน

ต.ท่าหลวง : โรงเรียนอนุบาลท่าหลวง ,โรงเรียนนารายณ์วิทยาท่าหลวง ,ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กเทศบาลตำบลบ้านท่าหลวง ,โรงเรียนบ้านท่าหลวง ,โรงเรียนบ้านบ่อคู่ ,โรงเรียนบ้านท่าตะโก, วิทยาลัยเทคโนโลยีและการบริหารจัดการอุตสาหกรรมอ้อยและน้ำตาลทราย
ต.แก่งผักกูด : โรงเรียนบ้านท่ากรวด ,โรงเรียนบ้านเนินทอง
ต.ทะเลวังวัด : โรงเรียนบ้านทะเลวังวัด
ต.หนองผักแว่น : โรงเรียนบ้านหนองหัวช้าง ,โรงเรียนบ้านหนองประดู่ ,โรงเรียนบ้านหนองน้ำใส
ต.หัวลำ : โรงเรียนทรัพย์ราษฎร์บำรุง ,โรงเรียนบ้านหัวลำ
ต.ซับจำปา : โรงเรียนบ้านโป่งสวองคีรีวรรณ์ ,โรงเรียนบ้านซับจำปา ,โรงเรียนบ้านคลองกุ่ม ,โรงเรียนบ้านทุ่งดินแดง ,โรงเรียนบ้านทรัพย์เจริญ ,โรงเรียนท่าหลวงวิทยาคม

โรงพยาบาล และสถานีอนามัย

โรงพยาบาลท่าหลวง ต.ท่าหลวง
สถานีอนามัยหนองผักแว่น ต.หนองผักแว่น
โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ต.แก่งผักกูด
โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ต.ทะเลวังวัด
โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ต.ซับจำปา
โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ต.หัวลำ

สถานีตำรวจ

มีสถานีตำรวจภูธรประจำอ.ท่าหลวง ตั้งอยู่ที่ริมทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2256 ต.ท่าหลวง อ.ท่าหลวง และมีป้อมตำรวจชุมชนกระจายอยู่ตามสี่แยกขนาดใหญ่ต่างๆ

วัด

ต.ท่าหลวง : วัดท่าหลวง วัดพุพะเนียง วัดลพบุรีวราราม วัดศรีสง่าเจริญพร วัดใหม่เทพมงคล(บ่อคู่) วัดสะพานน้ำโจน
ต.แก่งผักกูด : วัดสุทธาวาส(ท่ากรวด) วัดศิริธรรมโสภณ วัดปีกธรรม วัดเนินทองวราราม
ต.หนองผักแว่น : วัดหนองผักแว่น วัดหนองหัวช้าง วัดใหม่หนองขาม วัดหนองน้ำใส วัดหนองกระสังข์ วัดลำพญาไม้
ต.หัวลำ : วัดซับยางราษฎร์บำรุง วัดใหม่ซับราษฎร์บำรุง วัดซับน้อยสามัคคี
ต.ซับจำปา : วัดซับเจริญ วัดซับลำใย วัดซับจำปา วัดโป่งสวองคีรีวรรณ์
ต.ทะเลวังวัด : วัดทะเลวังวัด

ถนน

มีทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2256 และ หมายเลข 2089 ตัดผ่านเป็นเส้นทางหลักในการเดินทางเข้าออกตัวอำเภอ

แหล่งน้ำสำคัญ

ได้แก่ แม่น้ำป่าสัก เขื่อนป่าสัก คลองพญาไม้ คลองกุ่ม ทะเลวัด เป็นต้น

แหล่งท่องเที่ยว

น้ำตกวังก้านเหลือง

เป็นน้ำตกแห่งหนึ่งของจังหวัดลพบุรีที่มีความแตกต่างจากน้ำตกทั่วไปอย่างมาก เพราะน้ำตกโดยทั่วไปต้นน้ำจะอยู่บนภูเขาสูง แต่ของที่นี่กลับมีตาน้ำขนาดใหญ่ผุดขึ้นมาจากพื้นดิน ซึ่งอยู่ทางทิศตะวันออก ห่างจากบริเวณน้ำตกประมาณ 1.5 กิโลเมตร โดยธารน้ำตกจะไหลคดเคี้ยวลัดเลาะมาตามทางที่ลาด เป็นระยะทางประมาณ 1 กิโลเมตร แล้วก็จะมารวมตัวกันที่อ่างน้ำนามว่า 'วังหว้าง' ซึ่งมีสันหินปูนขวางกั้นอยู่

จากนั้นสายน้ำที่เอ่อมาจากต้นน้ำก็จะไหลลงไปปะทะกับหินผา ทำให้เกิดเป็นน้ำตกกว้างกว่า 20 เมตร ลดหลั่นกันไปเป็นชั้นๆ นับได้ไม่ต่ำกว่า 10 ชั้น เกิดเป็นภาพสวยงามตระการตา โดยน้ำจะไหลเป็นทางยาวกว่า 3 กิโลเมตรแล้วไปบรรจบกันที่แม่น้ำป่าสัก นอกจากนี้บริเวณรอบๆ ก็มีความร่มรื่นจากต้นไม้น้อยใหญ่ที่ขึ้นปกคลุม และยังพบหินงอก หินย้อย เกิดขึ้นหลายแห่ง ซึ่งหินบริเวณน้ำตกจะมีลักษณะพิเศษคือไม่ลื่น สามารถเดินผ่านไปมาได้สะดวก และอีกความน่าสนใจของน้ำตกแห่งนี้คือมีน้ำไหลแรงตลอดทั้งปี^[3]

นอกจากนี้ภายในน้ำตกยังมีสะพานแขวนทอดยาวผ่านน้ำตก เป็นสะพานแขวนที่ยาวที่สุดในจังหวัดลพบุรี ด้วยความยาวถึง 66 เมตร สำหรับใช้เป็นทางเดินข้ามน้ำตกระหว่างฝั่งอำเภอชัยบาดาลกับอำเภอท่าหลวง สะพานแขวนเป็นอีกหนึ่งสถานที่ถ่ายภาพที่สวยงามและเป็นที่นิยมในการแวะเที่ยวของน้ำตกวังก้านเหลือง และภายในน้ำตกยังมีร้านค้า ร้านอาหารต่างๆอีกมากมายที่พร้อมให้บริการนักท่องเที่ยวอยู่ด้วย^[4]

เมืองโบราณซับจำปา

เมืองโบราณซับจำปา เป็นเมืองโบราณยุคทวารวดี ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกของป่าจำปีสิรินธร จากร่องรอยคูน้ำคันดินและหลักฐานโบราณวัตถุที่พบทั่วไป ในแถบอำเภอท่าหลวง จังหวัดลพบุรี ถือว่าเป็นอาณาจักรที่ยิ่งใหญ่อีกแห่งของยุคทวารวดี และสิ่งที่อยู่คู่กับเมืองโบราณ คือ ป่าจำปีสิรินธร จำปีสายพันธุ์ใหม่ของโลกที่พบเฉพาะในพื้นที่นี้เท่านั้น^[5]

ลักษณะรูปร่างเมืองโบราณซับจำปา เป็นมีคูน้ำกว้างลึก และมีคันดินกำแพงสูงล้อมรอบเมือง ผังเมืองเป็นรูป "วงกลมรีคล้ายรูปหัวใจ" เมืองชนิดไม่มีรูปแบบหรือเป็นรูปอิสระ วัดขนาดความกว้างจากทิศเหนือไปทิศใต้ 834 เมตร จากทิศตะวันออกไปทิศตะวันตกประมาณ 704 เมตร เมืองนี้มีกำแพงดินสูง 2 ชั้น มีคูเมืองลึก ตรงกลางกำแพงเป็นดินอัดแน่นสูงประมาณ 10 เมตร จากพื้นคูเมือง คูเมืองกว้างประมาณ 16 เมตร ภายในเมืองมีเนินดิน 3 เนินมีเศษอิฐซึ่งเข้าใจว่าเป็นซากโบราณสถาน นอกเมืองมีสระน้ำ 1 สระ

สิ่งที่พบเป็นหลักฐานของมนุษย์ยุคก่อนประวัติศาสตร์อายุกว่า 3,000 ปี ได้แก่ กำไลหิน แกนกำไลทำด้วยหินมาร์ล เศษภาชนะดินเผา และของยุคสมัยทวารวดีได้แก่ ชิ้นส่วนพระพุทธรูป ประติมากรรมรูปกวางหมอบ ชิ้นส่วนธรรมจักร ตุ๊กตาดินเผา เครื่องมือเครื่องใช้ เครื่องประดับที่เป็นโลหะสัมฤทธิ์ จารึก 5 ชิ้น เส้นทางเข้าสู่เมืองซับจำปา ฯลฯ^[6]

ป่าจำปีสิรินธร

ป่าจำปีสิรินธร อยู่ในความดูแลโดยกรมป่าไม้และจัดให้ ป่าจำปีสิรินธร แห่งนี้เป็นแหล่งศึกษาธรรมชาติ โดยสร้างทางเดินแบบ คอนกรีตยกพื้น ความยาวกว่า 1,200 เมตร ตลอดทางเดินจะพบกับต้น จำปีขนาดใหญ่ จะมีจุดต่างๆ ประมาณ 12 จุด ที่จะให้ความรู้ควบคู่กันไป

จำปีสิรินธร (ชื่อวิทยาศาสตร์: Magnolia sirindhorniae Noot & Chalermglin) เป็นพรรณไม้จำปี ที่มีอยู่แห่งเดียวในโลกพบได้ที่ป่าพุชุมชน ต.ซับจำปา อ.ท่าหลวง จ.ลพบุรี ค้นพบโดย ดร.ปิยะ เฉลิมกลิ่น นักวิชาการ 10 สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย ลักษณะเด่นของ จำปีสิรินธร คือเป็นพืชเฉพาะถิ่นของไทย (Endemic to Thailand) คือมีขึ้นอยู่เฉพาะในประเทศไทยเท่านั้น และมีขึ้นอยู่เฉพาะพื้นที่ชุ่มน้ำหรือในป่าพุน้ำจืดที่มีน้ำพุไหลผ่านตลอดเวลา เท่านั้น แตกต่างจากจำปีทั่วไปที่ต้นไม่สูงและไม่ชอบน้ำ จัดเป็นพรรณไม้ที่มีความเก่าแก่ ดึกดำบรรพ์ที่สุด ในหมู่ของไม้ดอกที่มีอยู่ในยุคปัจจุบัน มีวิวัฒนาการในการปรับตัวต่ำที่สุด จึงเป็นพรรณไม้ที่มีโอกาสสูญพันธุ์ในสภาพธรรมชาติได้มากที่สุด

สมัยก่อนเนื่องจาก ต้นไม้ชนิดนี้มีลำต้นสูงคือ 20-30 เมตร ดังนั้นเวลาออกดอก ชาวบ้านมักไม่ค่อยได้เห็นดอกสดๆกัน จะเห็นก็แต่ดอกที่แก่และหลุดล่วงลงมาแล้ว ซึ่งดอกที่แก่จะมีสีเหลืองเหมือนดอกจำปา จึงทำให้ชาวบ้านเข้าใจว่าเป็นต้นจำปา จึงเรียกหมู่บ้านนี้ว่า หมู่บ้านซับจำปา ซึ่งหมายถึง พื้นที่ที่มีน้ำและต้นจำปาขึ้นอยู่^[7]