อักษรอริยกะ

อักษรอริยกะ
ภิกขุปาติโมกข์ เขียนด้วยอักษรอริยกะแบบบรรจง
ชนิด	อักษรสระประกอบ
ผู้ประดิษฐ์	พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ช่วงยุค	ราว พ.ศ. 2390–2411
ทิศทาง	ซ้ายไปขวา
ภาษาพูด	บาลี

ตราหอพระสมุดวชิรญาณเขียนด้วยอักษรอริยกะ

อักษรอริยกะ เป็นอักษรที่ใช้เขียนภาษาบาลีในประเทศไทย พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงประดิษฐ์ขึ้นขณะผนวชในราว พ.ศ. 2390 มีสัณฐานคล้ายอักษรโรมัน อักษรนี้ใช้เขียนภาษาไทยไม่ได้เนื่องจากขาดสระและพยัญชนะหลายตัว และความที่อักษรดังกล่าวมีลักษณะรูปร่างและการเขียนต่างจากอักษรไทยและขอมมาก จึงทำให้มิได้รับความนิยมจนเลิกใช้ในที่สุด

ประวัติ

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงประดิษฐ์อักษรอริยกะในขึ้นราว พ.ศ. 2390 ขณะผนวชเป็นพระวชิรญาณภิกขุ เพราะทรงเห็นว่าเมื่อเขียนภาษาบาลีมาแต่เดิมนั้นใช้อักษรขอม จนทำให้อักษรขอมกลายเป็นของขลังไป เหตุนี้จึงทรงให้สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสฺสเทโว) คิดวิธีเขียนอักษรไทยให้ใช้เขียนภาษาบาลีได้เช่นอักษรขอม ส่วนพระองค์เองได้ประดิษฐ์อักษรชุดใหม่เรียกว่า "อักษรอริยกะ" มีความหมายว่า "อักษรของผู้เป็นอารยชน" สัณฐานอักษรมีเค้าอักษรโรมัน กล่าวคือ เป็นการกลับหน้ากลับหลังอักษรโรมัน หรือใช้เส้นประดิษฐ์อักษรเพิ่มเติมอักษรโรมัน พยัญชนะและสระอยู่ในบรรทัดเดียวกันต่างจากอักษรไทยและขอมที่มีสระอยู่บนและล่างพยัญชนะ จุดประสงค์ก็เพื่อความสะดวกแก่การเขียนและพิมพ์

มีการทดลองใช้ในกลุ่มพระสงฆ์ธรรมยุติกนิกายเฉพาะในวัดบวรนิเวศราชวรวิหาร แต่ไม่สู้แพร่หลายนัก เมื่อมิได้รับความนิยม อักษรนี้ก็เป็นอันยกเลิกไป มีบันทึกเพียงว่ามีการใช้อักษรอริยกะในการตีพิมพ์หนังสือปาฏิโมกข์และหนังสืออื่น ๆ บ้าง นอกจากนี้ยังมีจารึกอักษรอริยกะที่วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามราชวรวิหารอีกแห่งหนึ่ง

ปัจจุบันมีการศึกษาอักษรอริยกะในมหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย แต่มีปัญหาเรื่องการตีพิมพ์ตำราและข้อสอบเพราะไม่มีชุดแบบอักษร

ลักษณะ

อักษรอริยกะมีพยัญชนะ 33 ตัว และสระ 8 ตัวเท่าภาษาบาลี แบ่งอักษรเป็นสองกลุ่มคือ อริยกะตัวพิมพ์ และอริยกะตัวเขียน เหมือนอักษรโรมัน และมีอักขรวิธีดังนี้

1. สระวางไว้หลังพยัญชนะต้น
2. ถ้าเสียงสระอยู่หน้าคำ ใช้สระเขียนได้
3. หากพยัญชนะไม่มีสระตามหลังแสดงว่าเป็นตัวสะกด
4. หากคำใดเป็นเสียงนิคหิต จะใช้ทั้งสระอะ และตามด้วยนิคหิต