ชุดตัวอักษรทาจิก
ภาษาทาจิกได้มีการเขียนสามแบบในประวัติศาสตร์ของภาษานี้ได้แก่ การเขียนด้วยอักษรอาหรับ (โดยเฉพาะอักษรเปอร์เซีย) การเขียนด้วยอักษรละติน และการเขียนด้วยอักษรซีริลลิก อักษรอะไรก็ได้ที่ใช้สำหรับเขียนภาษาทาจิกจะถูกเรียกว่า ชุดตัวอักษรทาจิก ซึ่งเขียนว่า алифбои тоҷикӣ ในอักษรซีริลลิก الفبای تاجیکی ในอักษรอาหรับ และ alifboji toçikī ในอักษรละติน
การใช้อักษรที่ต่างกันนี้ขึ้นอยู่กับประวัติศาสตร์ทาจิกิสถาน โดยอักษรอาหรับได้ถูกใช้เป็นครั้งแรก และใช้อักษรละตินในเวลาถัดมา และใช้อักษรซีริลลิกหลังจากอักษรละตินท่ถูกใช้ในช่วงเวลาสั้น ๆ ซึ่งอักษรซีริลลิกนี้ก็ยังคงเป็นอักษรที่ใช้มากที่สุดในทาจิกสถาน ซึ่งภาษาถิ่นบูโครีซึ่งพูดโดยชาวยิวบูโครีซึ่งดั้งเดิมใช้อักษรฮีบรู แต่ในปัจจุบันมักจะเขียนโดยใช้อักษรซีริลลิก
การเมือง
[แก้]เช่นเดียวกันกับรัฐหลังสหภาพโซเวียตหลายประเทศ การเปลี่ยนระบบการเขียนและข้อโต้แย้งเกี่ยวกับสิ่งนี้มีความเกี่ยวพันกับประเด็นทางการเมืองอย่างใกล้ชิด โดยผู้ที่สนับสนุนอักษรละตินหวังที่จะนำประเทศเข้าใกล้กับอุซเบกิสถาน ซึ่งหันมาใช้ชุดตัวอักษรอุซเบกฐานละติน[1] ผู้ที่เคร่งศาสนา ผู้ที่แนวคิดลัทธิอิสลาม และผู้ที่หวังให้ประเทศเข้าใกล้กับอิหร่าน, อัฟกานิสถาน และมรดกเปอร์เซีย สนับสนุนชุดตัวอักษรเปอร์เซีย และผู้ที่หวังที่จะรักษาสถานะความเป็นกลางและไม่อยากให้ประเทศอยู่ห่างจากรัสเซียมักสนับสนุนอักษรซีริลลิก
ประวัติ
[แก้]เนื่องด้วยอิทธิพลของศาสนาอิสลาม ทำให้ภาษาทาจิกเขียนด้วยชุดตัวอักษรเปอร์เซียจนถึงคริสต์ทศวรรษ 1920 ฝ่ายโซเวียตเริ่มย่ออักษรเปอร์เซียใน ค.ศ. 1923 ก่อนเปลี่ยนไปใช้ระบบการเขียนฐานละตินใน ค.ศ. 1927[2] ฝ่ายโซเวียตนำอักษรละตินมาใช้เป็นส่วนหนึ่งของความพยายามที่จะเพิ่มการรู้หนังสือและแยกประชากรส่วนใหญ่ที่ไม่รู้หนังสือในขณะนั้นให้ห่างจากเอเชียกลางที่นับถือศาสนาอิสลาม นอกจากนี้ยังมีการพิจารณาในทางปฏิบัติ ตรงที่อักษรเปอร์เซียโดยทั่วไปไม่มีอักษรเพียงพอสำหรับระบบเสียงสระในภาษาทาจิก นอกจากนี้ อักษรไร้สระเรียนรู้ได้ยากกว่า เนื่องจากแต่ละตัวอักษรมีรูปเขียนต่างกันตามตำแหน่งตัวอักษร[3]
ต่อมา มีการผ่าน พระราชกฤษฎีกาเกี่ยวกับการถอดเป็นอักษรโรมัน ในเดือนเมษายน ค.ศ. 1928[4] ภาษาทาจิกรูปแบบละตินอิงจากผลงานของนักวิชาการที่พูดภาษาตุรกีที่มุ่งสร้างชุดตัวอักษรเติร์กให้เป็นหนึ่งเดียว[5]
หลังจากนั้น จึงเริ่มมีการใช้อักษรซีริลลิกในช่วงปลายคริสต์ทศวรรษ 1930 ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการทำให้เป็นรัสเซียในเอเชียกลาง[6][7][8][9][10] ภาษานี้ยังคงเขียนด้วยอักษรซีริลิลกจนกระทั่งปลายคริสต์ทศวรรษ 1980 หลังการแยกตัวของสหภาพโซเวียต จากนั้นใน ค.ศ. 1989 ด้วยการเติบโตของชาตินิยมทาจิก ทำให้มีการร่างกฎหมายให้ภาษาทาจิกเป็นภาษาราชการ นอกจากนี้ กฎหมายยังให้ความเท่าเทียมแก่ภาษาเปอร์เซีย โดยเพิ่มคำว่า Farsi (ชื่อภาษาเปอร์เซียในภาษาของตน) ถัดจากทาจิก กฎหมายยังเรียกร้องให้มีการนำชุดตัวอักษรเปอร์เซีย-อาหรับกลับมาใช้ใหม่อย่างค่อยเป็นค่อยไป[11] แต่ใน ค.ศ. 1999 กลับลบคำว่า Farsi ออกจากกฎหมายภาษาแห่งรัฐ[12] ข้อมูลเมื่อ 2004[update] อักษรซีริลลิกใช้เป็นอักษรมาตรฐานโดยพฤตินัย[13] และข้อมูลเมื่อ 1996[update] มีประชากรส่วนน้อยมากเท่านั้นที่สามารถอ่านชุดตัวอักษรเปอร์เซียได้[14]
รูปแบบ
[แก้]อักษรเปอร์เซีย
[แก้]รูปแบบอักษรเปอร์เซียของทาจิก ซึ่งเป็นอักษรตระกูลเซมิติก เคยใช้เขียนภาษาทาจิกมาก่อน ในรูปแบบของภาษาทาจิกเหมือนกับอักษรอาหรับ ยกเว้น ا (alef) ไม่มีสระเขียนอยู่ ถ้าต้องการแสดงสระให้ใช้เครื่องหมายเสริมสัทอักษร
| ذ | د | خ | ح | چ | ج | ث | ت | پ | ب | ا |
| /z/ | /d/ | /χ/ | /h/ | /tʃ/ | /dʒ/ | /s/ | /t/ | /p/ | /b/ | /ɔː/ |
| غ | ع | ظ | ط | ض | ص | ش | س | ژ | ز | ر |
| /ʁ/ | /ʔ/ | /z/ | /t/ | /z/ | /s/ | /ʃ/ | /s/ | /ʒ/ | /z/ | /ɾ/ |
| ی | ه | و | ن | م | ل | گ | ک | ف | ق | |
| /j/ | /h/ | /v/ | /n/ | /m/ | /l/ | /ɡ/ | /k/ | /f/ | /q/ |
อักษรละติน
[แก้]
อักษรละตินถูกนำมาใช้หลังจากการปฏิวัติรัสเซียในปี 1917 เพื่ออำนวยความสะดวกในการเพิ่มความรู้และระยะทางจากอิทธิพลอิสลาม ในรูปแบบแรกของรูปแบบอักษรละตินของทาจิก พบได้แต่อักษรตัวเล็ก ในปี 1926-9 ได้มีการใช้รูปแบบที่แตกต่างกันเล็กน้อยโดยชาวยิวบูโครี ซึ่งเพิ่มสามอักษรที่ไม่มีในภาษาถิ่นอื่น ů, ə̧, และ ḩ[15]
| A a | B ʙ | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g | Ƣ ƣ | H h | I i |
| /æ/ | /b/ | /tʃ/ | /dʒ/ | /d/ | /eː/ | /f/ | /ɡ/ | /ʁ/ | /h/ | /i/ |
| Ъ ъ | J j | K k | L l | M m | N n | O o | P p | Q q | R r | S s |
| /ˈi/ | /j/ | /k/ | /l/ | /m/ | /n/ | /ɔː/ | /p/ | /q/ | /ɾ/ | /s/ |
| Ş ş | T t | U u | Ū ū | V v | X x | Z z | Ƶ ƶ | ʼ | ||
| /ʃ/ | /t/ | /u/ | /ɵː/ | /v/ | /χ/ | /z/ | /ʒ/ | /ʔ/ |
อักษรแปลก ๆ อย่าง Ƣ เรียกว่า Gha ซึ่งใช้เขียนแทนเสียง /ɣ/ อักษรนี้สามารถเจอได้ในชุดตัวอักษรเตอร์กิกทั่วไปซึ่งพบเจอได้บ่อยในภาษาที่ไม่ใช่ภาษาสลาวิกในสหภาพโซเวียต ซึ่งใช้จนถึงช่วงท้ายของทศวรรษที่ 1930 ปัจจุบันไม่ค่อยมีการใช้งานอักษรละติน แม้ว่าจะมีการนำมาใช้ในบางกลุ่มก็ตาม[16]
อักษรซีริลลิก
[แก้]
อักษรซีริลลิกได้เริ่มใช้โดยสาธารณรัฐสังคมนิยมโซเวียตทาจิกในช่วงท้ายของทศวรรษที่ 1930 หลังจาก 1939 เนื้อหาที่ตีพิมพ์ในภาษาเปอร์เซียในตัวอักษรเปอร์เซียถูกห้ามจากประเทศ[17] ตัวอักษรด้านล่างนี้ได้เพิ่มเติมอักษร Щ และ Ы ในปี 1952
| А а | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Ӣ ӣ | |
| а | бе | ве | ге | ғе | де | йэ | йо | же | зе | и | ӣ, и дароз | |
| /æ/ | /b/ | /v/ | /ɡ/ | /ʁ/ | /d/ | /eː/ | /jɔː/ | /ʒ/ | /z/ | /i/ | /ˈi/ | |
| Й й | К к | Қ қ | Л л | М м | Н н | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у | |
| йот | ке | қе | ле | ме | не | о | пе | ре | се | те | у | |
| /j/ | /k/ | /q/ | /l/ | /m/ | /n/ | /ɔː/ | /p/ | /ɾ/ | /s/ | /t/ | /u/ | |
| Ӯ ӯ | Ф ф | Х х | Ҳ ҳ | Ч ч | Ҷ ҷ | Ш ш | Ъ ъ | Э э | Ю ю | Я я | ||
| ӯ | фе | хе | ҳе | че | ҷе | ше | сакта | э | йу | йа | ||
| /ɵː/ | /f/ | /χ/ | /h/ | /tʃ/ | /dʒ/ | /ʃ/ | /ʔ/ | /eː/ | /ju/ | /jæ/ |
นอกจากอักษรพวกนี้แล้ว อักษร ц, щ และ ы สามารถพบได้ในคำยืม แม้ว่าจะถูกยกเลิกอย่างเป็นทางการในการปฏิรูปอักษรปี 1988 เช่นเดียวกับอักษร ь พร้อมกับการคัดค้านการใช้ของอักษรเหล่านี้ การปฏิรูปอักษรครั้งนี้ยังเปลี่ยนลำดับของตัวอักษรซึ่งขณะนี้ตัวอักษรที่มีเครื่องหมายกำกับตามอักษรที่ไม่มีเครื่องหมายพวกนี้ เช่น г, ғ และ к, қ ฯลฯ[18] ซึ่งได้เรียงตามรูปแบบปัจจุบันตามนี้ а б в г ғ д е ё ж з и ӣ й к қ л м н о п р с т у ӯ ф х ҳ ч ҷ ш ъ э ю я ในปี 2010 ก็ได้มีการเสนอว่าจะเอา е ё ю я ออกด้วยเช่นกัน[19] อักษร е และ э ทำหน้าที่เหมือนกัน ยกเว้น э จะใช้เริ่มต้นคำเช่น Эрон, "อิหร่าน"
อักษรช้างล่างนี้คืออักษรที่ไม่ปรากกในชุดตัวอักษรรัสเซีย:
รายละเอียด Г กับบาร์ И กับmacron К กับdescender У กับmacron Х กับdescender Ч กับdescender อักษร Ғ Ӣ Қ Ӯ Ҳ Ҷ หน่วยเสียง /ʁ/ /ˈi/ /q/ /ɵː/ /h/ /dʒ/
ในขณะที่เปลี่ยนเป็นอักษรซีริลลิก Ӷ ӷ ยังปรากฏหลายครั้งในตารางอักษรซีริลลิกของทาจิก[20]
อักษรฮีบรู
[แก้]โดยหลักมีการใช้ชุดตัวอักษรฮีบรูในภาษาย่อยยิวบูฆอรอที่ซามาร์คันด์กับบูฆอรอ[21][22] นอกจากนี้ นับตั้งแต่คริสต์ทศวรรษ 1940 เมื่อโรงเรียนยิวในเอเชียกลางปิดตัวลง การใช้งานอักษรฮีบรูจึงลดลงเนื่องจากสิ่งตีพิมพ์ในภาษายิวบูฆอรอหันมาใช้อักษรซีริลลิกแทน
| גׄ | ג׳ | ג | גּ | בּ | ב | אֵי | אִי | אוּ | אוֹ | אָ | אַ | ||
| /dʒ/ | /tʃ/ | /ʁ/ | /ɡ/ | /b/ | /v/ | /e/ | /i/ | /u/ | /ɵ/ | /ɔ/ | /a/ | ||
| מ ם | ל | כּ ךּ | כ ך | י | טּ | ט | ח | ז׳ | ז | ו | ה | דּ | ד |
| /m/ | /l/ | /k/ | /χ/ | /j/ | /t/ | /s/ | /ħ/ | /ʒ/ | /z/ | /v/ | /h/ | /d/ | /z/ |
| תּ | ת | שׂ | שׁ | ר | ק | צ ץ | פּ ףּ | פ ף | ע | ס | נ ן | ||
| /t/ | /s/ | /s/ | /ʃ/ | /r/ | /q/ | /ts/ | /p/ | /f/ | /ʔ/ | /s/ | /n/ |
| ตัวอย่างข้อความ | เทียบกับอักษรซีริลลิก |
|---|---|
|
דר מוקאבילי זולם איתיפאק נמאייד. מראם נאמה פרוגרמי פירקהי יאש בוכארייאן. |
Дар муқобили зулм иттифоқ намоед. Муромнома – пруграми фирқаи ёш бухориён.[23] |
อ้างอิง
[แก้]- ↑ Schlyter, B. N. (2003) Sociolinguistic Changes in Transformed Central Asian Societies
- ↑ Keller, S. (2001) To Moscow, Not Mecca: The Soviet Campaign Against Islam in Central Asia, 1917-1941
- ↑ Dickens, M. (1988) Soviet Language Policy in Central Asia เก็บถาวร 2011-06-07 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- ↑ Khudonazar, A. (2004) "The Other" in Berkeley Program in Soviet and Post-Soviet Studies, 1 November 2004.
- ↑ Perry, J. R. (2005) A Tajik Persian Reference Grammar (Boston : Brill) p. 34
- ↑ ed. Hämmerle 2008, p. 76.
- ↑ Cavendish 2006, p. 656.
- ↑ Landau & Kellner-Heinkele 2001, p. 125.
- ↑ ed. Buyers 2003, p. 132.
- ↑ Borjian 2005.
- ↑ ed. Ehteshami 2002, p. 219.
- ↑ Siddikzoda, S. "Tajik Language: Farsi or not Farsi?" in Media Insight Central Asia #27, August 2002
- ↑ UNHCHR – Committee for the Elimination of Racial Discrimination – Summary Record of the 1659th Meeting : Tajikistan. 17 August 2004. CERD/C/SR.1659
- ↑ Library of Congress Country Study – Tajikistan
- ↑ Perry, J. R. (2005) A Tajik Persian Reference Grammar (Boston : Brill) p. 35
- ↑ Schlyter, B. N. (2003) Sociolinguistic Changes in Transformed Central Asian Societies
- ↑ Perry, J. R. (1996) "Tajik literature: Seventy years is longer than the millennium" in World Literature Today, Vol. 70 Issue 3, p. 571
- ↑ Perry, J. R. (2005) A Tajik Persian Reference Grammar (Boston : Brill) p. 36
- ↑ "Судьба «русских букв» в таджикском алфавите будет решаться". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2011-07-13. สืบค้นเมื่อ 2018-11-08.
- ↑ Ido, S. (2005) Tajik (München : Lincom GmbH) p. 8
- ↑ Gitelman, Zvi Y (2001). A Century of Ambivalence: The Jews of Russia and the Soviet Union, 1881 to the Present. Indiana University Press. p. 203. ISBN 9780253214188.
- ↑ Изд-во Академии наук СССР (1975). "Вопросы языкознания". Вопросы языкознания: 39.
- ↑ Rzehak, L. (2001) Vom Persischen zum Tadschikischen. Sprachliches Handeln und Sprachplanung in Transoxanien zwischen Tradition, Moderne und Sowjetunion (1900-1956) (Wiesbaden : Reichert)
ข้อมูล
[แก้]- Badan, Phool (2001). Dynamics of Political Development in Central Asia. Lancers' Books. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Banuazizi, Ali; Weiner, Myron, บ.ก. (1994). The New Geopolitics of Central Asia and Its Borderlands. Indiana University Press. ISBN 0253209188. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Borjian, Habib (27 July 2005). "TAJIKISTAN v. DICTIONARIES AND ENCYCLOPEDIAS". Encyclopædia Iranica. Encyclopædia Iranica. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Buyers, Lydia M. (2003). Central Asia in Focus: Political and Economic Issues (illustrated ed.). Nova Publishers. ISBN 1590331532. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Cavendish, Marshall (2006). World and Its Peoples. Marshall Cavendish. ISBN 0761475710. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Ehteshami, Anoushiravan, บ.ก. (2002). From The Gulf To Central Asia: Players In The New Great Game. Arabic & Islamic Studies. University of Exeter Press. ISBN 0859894517. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Gall, Timothy L. (2009). Gall, Timothy L.; Hobby, Jeneen (บ.ก.). Worldmark encyclopedia of cultures and daily life. Vol. 4 of Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life: Asia and Oceania (2, revised ed.). Gale. ISBN 978-1414448923. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Gillespie, Kate; Henry, Clement M., บ.ก. (1995). Oil in the New World Order (illustrated ed.). University Press of Florida. ISBN 0813013674. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Goodman, E. R. (1956) "The Soviet Design for a World Language." in Russian Review 15 (2): 85–99.
- Hämmerle, Christa, บ.ก. (2008). Gender Politics in Central Asia: Historical Perspectives and Current Living Conditions of Women. Vol. 18 of L'Homme Schriften. Reihe zur Feministischen Geschichtswissenschaft. Böhlau Verlag Köln Weimar. ISBN 978-3412201401. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Landau, Jacob M.; Kellner-Heinkele, Barbara, บ.ก. (2001). Politics of Language in the Ex-Soviet Muslim States: Azerbayjan, Uzbekistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Turkmenistan, and Tajikistan (illustrated ed.). St. Martin's Press. ISBN 0472112260. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Malik, Hafeez, บ.ก. (1996). Central Asia: Its Strategic Importance and Future Prospects (reprint ed.). St. Martin's Press. ISBN 0312164521. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Ochsenwald, William; Fisher, Sydney Nettleton (2010). The Middle East: A History (7, illustrated ed.). McGraw-Hill Education. ISBN 978-0073385624. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Parsons, Anthony (1993). Central Asia, the last decolonization. David Davies Memorial Institute. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Siddikzoda, Sukhail (August 2002). "TAJIK LANGUAGE: FARSI OR NOT FARSI?" (PDF). Media Insight Central Asia. CIMERA (# 27): 1–3. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 13 June 2006. สืบค้นเมื่อ 14 June 2014.
- Westerlund, David; Svanberg, Ingvar, บ.ก. (1999). Islam Outside the Arab World. St. Martin's Press. ISBN 0312226918. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Winrow, Gareth M.; Former Soviet South Project, Russian and CIS Programme (Royal Institute of International Affairs) (1995). Turkey in post-Soviet Central Asia. Royal Institute of International Affairs. ISBN 0905031997. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
- Middle East Monitor, Volumes 20-23. Contributor Middle East Institute (Washington, D.C.). Middle East Institute. 1990. ISBN 0312226918. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
{{cite book}}: CS1 maint: others (ลิงก์) - Report on the USSR., Volume 2, Issues 1-13. Contributors RFE/RL, inc, RFE/RL Research Institute. RFE/RL, Incorporated. 1990. ISBN 0312226918. สืบค้นเมื่อ 17 November 2012.
{{cite book}}: CS1 maint: others (ลิงก์)
แหล่งข้อมูลอื่น
[แก้]