ประโยค (ภาษา)

ประโยค หมายถึงหน่วยหนึ่งของภาษา ที่มีความสมบูรณ์โดยเป็นการแทนความหมายของสภาพ จะประกอบด้วยสองส่วนเป็นอย่างน้อย คือภาคประธานและภาคแสดง การประกอบจะประกอบคำซึ่งมีสองคำหลักทำหน้าที่เป็นคำนามในภาคประธาน และคำกริยาในภาคแสดง โดยมากจะยึดหลักที่ว่า ประโยคสมบูรณ์ จะต้องประกอบด้วยกริยาแท้อย่างน้อยหนึ่งตัว เช่น ฝนตกหนัก ฉันไปทำงาน เป็นต้น

ประเภทของประโยค

ประโยคเพื่อการสื่อสาร

ประโยคบอกเล่า เป็นประโยคที่ใช้บรรยาย ให้ผู้อื่นเข้าใจในสารโดยไม่มีจุดประสงค์อื่น เช่น ดวงอาทิตย์มักขึ้นทางทิศตะวันออก หรือ English is fun.
ประโยคคำถาม เป็นประโยคที่ให้ผู้รับสาร ส่งสารตอบกลับมาอันเกี่ยวเนื่องกับประโยค โดยการตั้งคำถาม มักประกอบด้วย ปุจจฉาสรรพนาม หรือ การใช้ Question Tag เช่น ใครเป็นผู้ประดิษฐ์หลอดไฟ หรือ Is today very hot? Today is very hot, isn't it?
ประโยคปฏิเสธ อาจนับเป็นประโยคบอกเล่าชนิดหนึ่ง โดยผู้ส่งสารมักจะเน้นในการปฏิเสธมากกว่า โดยเติมคำว่า ไม่ เช่น วิกิพีเดียไม่ ต้องการการก่อกวน หรือ You cannot blank an article without a discussion.เป็นต้น
ประโยคขอร้อง เป็นประโยคที่ต้องการให้ผู้รับสาร เต็มใจทำตาม มักมีการเติมคำขอร้อง เช่น กรุณารักษามารยาทในหน้าพูดคุย หรือ Please donate! เป็นต้น (ประโยคขอร้อง อาจเรียกได้อีกว่า ประโยคชักชวน)
ประโยคคำสั่ง เป็นประโยคที่ต้องการสื่อให้ผู้รับสาร ทำตาม (โดยไม่เน้นถึงความคิดของผู้รับสาร) เช่น นั่งลงเดี๋ยวนี้! Go away!
ประโยคอุทาน เป็นประโยคที่มีจุดประสงค์พิเศษเหนือกว่าประโยคบอกเล่าโดยต้องการให้ผู้รับสารเข้าใจถึง อารมณ์ของประโยคด้วย หรือแสดงอารมณ์ ความรู้สึกโดยตรง เช่น อากาศช่างร้อนเสียนี่กระไร How hot it is!

ใช้รูปแบบการสร้างประโยคเป็นเกณฑ์

ประโยคความเดียว (เอกรรถประโยค) หมายถึง ประโยคที่มีภาคประธานและภาคแสดงเพียงอย่างละหนึ่งอัน ไม่สามารถแยกออกเป็นสองประโยคย่อยได้ เช่น วิกิพีเดียเป็นสารานุกรมเสรี, ฝนตกบางพื้นที่, ไฟดับเร็ว, น้ำไหลริน
ประโยคความรวม (อเนกรรถประโยค) หมายถึง ประโยคที่ประกอบด้วยประโยคความเดียวตั้งแต่สองประโยคขึ้นไป โดยมีสันธานเป็นตัวเชื่อม เช่น ถึงเขาจะมีอิทธิพลมาก แต่ผมก็ไม่กลัว, ตำรวจและทหารช่วยกันจับผู้ก่อการร้ายที่ชายแดน
ประโยคความซ้อน (สังกรประโยค) หมายถึง ประโยคที่ประกอบตั้งแต่สองประโยคย่อยขึ้นไป ซึ่งประโยคหนึ่งทำหน้าที่ขยายประโยคหนึ่ง ทำให้มีลำดับความสำคัญ (priority) ไม่เท่ากัน เช่น คนร้ายที่ฉกทองเมื่อวานนี้โดนจับไปแล้ว, เธออดอาหารเพื่อลดความอ้วน

ประโยคความซ้อนแบ่งออกเป็น 3 ชนิด

นามานุประโยค
คุณานุประโยค
วิเศษณานุประโยค

ใช้รูปแบบการเรียงคำในประโยคเป็นเกณฑ์

โดยพิจาณา ณ ประโยคความเดียว หรือประโยคย่อยใด ๆ จะเห็นว่ามีรูปแบบการเรียงคำให้เป็นประโยค แตกต่างกันดังนี้

ประโยคกรรตุ เป็นประโยคที่มีประธานขึ้นก่อน เช่น รถวิ่งเข้าชนเสาไฟฟ้า
ประโยคกรรม หรือ กรรมการก เป็นประโยคที่มีกรรมขึ้นก่อน เช่น เสาไฟฟ้าโค่นรถวิ่งเข้าชน
ประโยคกริยา เป็นประโยคที่มีกริยาขึ้นก่อน เช่น มีกระท่อมหลังหนึ่งอยู่ในป่าใหญ่
ประโยคการิต เป็นประโยคที่มีกรรมรับ กรรมรอง เช่น แม่ใช้ให้นิดไปซื้อของ

คำบอกท่าทางของแต่ละประโยค

มักจะเป็นคำลงท้าย เช่น ล่ะ นะ สิ ตัวอย่างประโยค เช่น

คุณอยู่กับผมนะ
คุณไปไหนมาล่ะ
หนูไม่ชอบอะไรล่ะ
เรียกเขามาหน่อยสิ

การใช้คำในประโยคให้ถูกเหตุการณ์ (บุคคล)

ในการใช้ประโยคต้องใช้คำให้ถูกและเหมาะสมต่อบุคคล เช่น (ยกตัวอย่างที่ผิด)

* คุณครูสมชายครับ อาจารย์ใหญ่ให้ตามครูไปพบท่านเดี๋ยวนี้เลยครับ

คำที่เป็นตัวหนา ที่ถูกต้องต้องเป็น เรียนเชิญคุณครู จะได้ความใหม่ว่า "คุณครูสมชายครับ อาจารย์ใหญ่ให้เรียนเชิญคุณครูไปพบท่านเดี๋ยวนี้เลยครับ"