จารึกวัดพระยืน

จารึกวัดพระยืน
วัสดุ	หินดินดานหรือหินชนวน
ความสูง	90 เซนติเมตร
ความกว้าง	55 เซนติเมตร
ความลึก	10.5 เซนติเมตร
ตัวหนังสือ	จารึกด้วยอักษรไทย (ลายสือไทสุโขทัยแบบอาลักษณ์) ภาษาไทย
สร้าง	จ.ศ.731 (พ.ศ.1912)
ช่วงเวลา/วัฒนธรรม	รัชกาลของพญากือนา (ในจารึกเรียก "ท้าวสองแสนนา") กษัตริย์แห่งราชวงศ์มังราย นครเชียงใหม่ (ตรงกับสมัยพญาลิไทแห่งกรุงสุโขทัย)
ค้นพบ	พ.ศ. 2457 วัดพระยืน จังหวัดลำพูน
ค้นพบโดย	หม่อมเจ้าทรงวุฒิภาพ ดิศกุล
ที่อยู่ปัจจุบัน	วัดพระยืน จังหวัดลำพูน
เลขประจำตัว	ศิลาจารึกหลักที่ 62 (รหัสเดิมก่อนแบบตามจังหวัด) ลพ.38 (กองหอสมุดแห่งชาติ)

จารึกวัดพระยืน เป็นจารึกซึ่งหม่อมเจ้าทรงวุฒิภาพ ดิศกุล ทรงค้นพบเมื่อ พ.ศ. 2457 โดยตั้งอยู่ประชิดฐานเจดีย์ด้านทิศเหนือใกล้กับบันได้แก้ว โดยได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นเอกสารมรดกความทรงจำแห่งโลกของประเทศไทย โดยคณะกรรมการแห่งชาติว่าด้วยแผนงานความทรงจำแห่งโลกของคณะกรรมการแห่งชาติว่าด้วยการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (ยูเนสโก) เมื่อวันที่ 21 ธันวาคม พ.ศ. 2558 โดยยังคงเก็บรักษาไว้ที่วัดพระยืน ด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือขององค์พระสถูปเจดีย์

ลักษณะ

จารึกเป็นหินดินดานหรือหินชนวนสีเทา รูปใบเสมา ขนาดสูง 90 เซนติเมตร กว้าง 55 เซนติเมตร หนา 10.5 เซนติเมตร ประกอบด้วยจารึก 2 ด้าน ด้านที่ 1 มี 40 บรรทัด ด้านที่ 2 มี 41 บรรทัด

การค้นพบ

หม่อมเจ้าทรงวุฒิภาพ ดิศกุล ทรงเป็นผู้พบจารึกวัดพระยืนเมื่อ พ.ศ. 2457 จากนั้นได้ทรงส่งสำเนาจารึกมาถวายสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เมื่อวันที่ 29 กรกฎาคม พ.ศ. 2457

ต่อมาวันที่ 8 เมษายน พ.ศ. 2500 กรมศิลปากรได้ส่งนายฉ่ำ ทองคำวรรณ และนายประสาร บุญประคอง เจ้าหน้าที่ผู้อ่านจารึก แผนกหนังสือตัวเขียนและจารึก กองหอสมุดแห่งชาติ เดินทางไปอัดเสนาจารึกที่วัดพระยืน จังหวัดลำพูน และกองหอสมุดแห่งชาติได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นศิลาจารึกวัดพระยืน หลักที่ 62 (เป็นศิลาจารึกลำดับที่ 62 ทีมีการค้นพบ) ต่อมามีการแบ่งเลขทะเบียนศิลาจารึกตามจังหวัด จึงใช้รหัสเป็น ลพ.38

วัดพระยืน จังหวัดลำพูน

เนื้อหาในจารึก

จุดประสงค์ของการสร้างจารึกวัดพระยืน คือ เพื่อเป็นการเชิดชูเกียรติพระสุมนเถระที่ได้รับอาราธนาจากพญากือนาให้ไปเผยแผ่ศาสนาพุทธ ลัทธิรามัญวงศ์ที่เชียงใหม่

ด้านที่ 1

ขึ้นต้นด้วยบทนมัสการเป็นภาษาบาลีว่า "นโม ตสฺส ภควโต" ซึ่งเป็นหลักฐานเก่าที่สุดที่ปรากฏในไทยถึงบทนมัสการนี้

รายละเอียดกล่าวถึงพระมหาสุมนเถระ ซึ่งพญากือนา (ในจารึกเรียกว่าท้าวสองแสนนา) อาราธนามาจากสุโขทัย (ตรงกับสมัยพญาลิไท) เพื่อมาเผยแผ่พระพุทธศาสนาในล้านนา ใน พ.ศ. 1912 มีต้อนรับอย่างมโหฬาร และอัญเชิญพระมหาสุมนเถระให้พำนักที่วัดพระยืน เมื่อพระมหาสุมนเถระเห็นวัดดูเก่าแก่แล้ว จึงดำริจะปฏิสังขรณ์ใหม่

ด้านที่ 2

กล่าวถึงการบูรณะ และปฏิสังขรณ์ศาสนสถานในวัดพระยืน รวมทั้งพระเจดีย์ด้วย กล่าวคือ มีการสร้างพระพุทธรูปยืนเพิ่มอีก 3 องค์ คือทิศตะวันตก ทิศเหนือ และทิศใต้ ซึ่งเดิมมีเพียง 1 องค์ ทางทิศตะวันออก

ความสำคัญ

จารึกวัดพระยืนนี้ แสดงให้เห็นถึงการติดต่อสัมพันธ์ทางด้านศาสนาจากสุโขทัยไปยังล้านา การสถานปนาลัทธิรามัญวงศ์ในเมืองเชียงใหม่ และเป็นหลักฐานชั้นต้นร่วมสมัยในการตรวจสอบเอกสารหลักฐานในสมัยต่อ ๆ มา ดังเช่นในประเด็น ดังนี้

1. พระนามของพญามังราย ในจารึกวัดพระยืนนี้ระบุพระนามว่า "พญามังรายหลวง" เป็นหลักฐานว่าพระนามของพระองค์คือ "มังราย" มิใช่ "เม็งราย" ตามที่ปรากฎในพงศาวดารโยนกของพระยาประชากิจกรวัตร ส่วนคำว่า "หลวง" นั้น นาตยา ภูศรี สันนิฐานว่าเป็นคำที่ใช้ยกย่องว่าเป็นกษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่
2. พระนามเจ้าท้าวสองแสนนา เป็นพระนามของกษัตริย์เชียงใหม่ที่ถูกระบุในจารึกนี้อันเป็นหลักฐานร่วมสมัย ต่างจากเอกสารล้านนา เช่นชินกาลมาลีปกรณ์ ที่ระบุพระนามว่า "พญากือนา" ซึ่งแปลว่า "พญาร้อยล้านนา" คาดว่าพระนามที่เปลี่ยนแปลงไปเกิดจากการยอพระเกียรติยศในภายหลัง
3. ลำดับกษัตริย์ราชวงศ์มังราย มีจารึกมีการระบุถึงความสัมพันธ์ของเจ้าท้าวสองแสนนา (พญากือนา) ว่าเป็นพระโอรสพญาผายู เป็นหลานพญาคำฟู และเป็นเหลนพญามังราย แต่ไม่ปรากฏพระนามกษัตริย์อีก 2 พระองค์ ซึ่งมีปรากฏในชินกาลมาลีปรกณณ์ คือ ขุนครามและพญาแสนภู โดย ศ.ดร.ประเสริฐ ณ นคร อธิบายว่าจารึกวัดพระยืนนี้กล่าวถึงเฉพาะญาติสายตรงเท่านั้น ดังนี้ กษัตริย์ที่ไม่ได้เป็นญาติสายตรงจึงไม่ได้มีการกล่าวถึง และ ดร.วินัย พงศ์ศรีเพียร อธิบายว่าผู้สร้างจารึกนี้เป็นชาวสุโขทัย จึงรับรู้พระนามของกษัตริย์เฉพาะที่ปกครองเมืองเชียงใหม่เท่านั้น ส่วนกษัตริย์ในราชวงศ์มังรายที่ปกครองเชียงรายนั้น ไม่ได้อยู่ในความรับรู้ด้วย จึงมิได้จารึกไว้
4. การสถาปนาลัทธิรามัญวงศ์ในเชียงใหม่ ตามความเชื่อเรื่อง "ปัญจอันตรธาน" ที่ทำนายว่าศาสนาพุทธจะมีอายุ 5,000 ปี ซึ่งในรัชสมัยของพญากือนาตรงกับช่วงปลายของศตวรรษที่สอง พระยากือนาต้องการให้พระศาสนาดำรงอยู่ต่อไป จึงได้อาราธนาพระมหาสุมนเถระมาจากสุโขทัย ต่อมาพระมหาสุมนเถระจะเป็นผู้วางรากฐานของพระสงฆ์สายวัดสวนดอก
5. การเชื่อมโยงประวัติศาสตร์และอักขรวิธีของอาณาจักรล้านนาและสุโขทัย โดยใช้ตัวอักษรแบบอาลักษณ์สุโขทัยแต่นำมาเขียนเล่นลายมือแบบอักษรล้านนารุ่นแรก ซึ่งจะพัฒนาเป็นอักษรฝักขามต่อไป และมีการปรับอักขรวิธีมอญ นำมาสู่สมมติฐานว่า ทั้งสุโขทัยและล้านนาต่างมีส่วนทั้งเป็นฝ่ายรับและฝ่ายให้ ทำให้เกิดความสัมพันธ์ด้านวัฒธรรมประเพณีด้านอักขรวิธีของไท ซึ่งไม่ปรากฏหลักฐานด้านอักขรวิธีนี้ในจารึกหลักอื่นในสมัยยุคล้านนา

ดูเพิ่ม

• จารึกในประเทศไทย ศูนย์มานุษวิทยาสิรินธรฯ
• การบรรยายเรื่อง “จารึกวัดพระยืนในฐานะเอกสารมรดกความทรงจําทางประวัติศาสตร์กับการส่งเสริม การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม จังหวัดลําพูน” โดย ดร. วินัย พงศ์ศรีเพียร
• นาตยา ภูศรี (2558). จารึกวัดพระยืน: เอกสารลำดับที่ 12 (100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย). สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม.