คุ้มวงศ์บุรี

คุ้มวงศ์บุรี
ข้อมูลทั่วไป
ประเภท	คุ้มเจ้า
สถาปัตยกรรม	ล้านนาไทยผสมยุโรป
เมือง	อำเภอเมืองแพร่ จังหวัดแพร่
ประเทศ	ประเทศไทย
เริ่มสร้าง	พ.ศ. 2440
ผู้สร้าง	หลวงพงษ์พิบูลย์ (เจ้าพรหม วงศ์พระถาง)
การออกแบบและการก่อสร้าง
รางวัล	รางวัลอนุรักษ์ดีเด่น ปี พ.ศ. 2536

คุ้มวงศ์บุรี หรือ บ้านวงศ์บุรี ตั้งอยู่เลขที่ 50 ถนนคำลือ อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ เป็นคุ้มของหลวงพงษ์พิบูลย์ (เจ้าน้อยพรหม วงศ์พระถาง) ผู้สืบเชื้อสายมาจากอดีตเจ้าผู้ครองนครแพร่ และเจ้าสุนันตา วงศ์บุรี (บุตรีบุญธรรมในแม่เจ้าบัวถา มหายศปัญญา) ได้รับรางวัลอนุรักษ์ดีเด่น ปี พ.ศ. 2536 ของสมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์

ประวัติ

คุ้มวงศ์บุรีสร้างขึ้นตามดำริของแม่เจ้าบัวถา มหายศปัญญา ชายาองค์แรกในเจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์ เจ้าผู้ครองนครแพร่องค์สุดท้าย เพื่อเป็นของกำนัลในการเสกสมรสระหว่างเจ้าสุนันตา ผู้เป็นธิดาในเจ้าบุรีรัตน์ (น้อยหนู มหายศปัญญา) ที่ท่านรับมาเป็นบุตรีบุญธรรม และหลวงพงษ์พิบูลย์ (เจ้าน้อยพรหม วงศ์พระถาง) โดยท่านทั้งสองได้ใช้เรือนหลังนี้เป็นเรือนหอในพิธีเสกสมรสด้วย

คุ้มวงศ์บุรีเริ่มก่อสร้างขึนในปี พ.ศ. 2440 แล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2443 โดยได้ช่างชาวจีนจากมณฑลกวางตุ้ง ประเทศจีน มาควบคุมการก่อสร้างโดยมีช่างพื้นเมืองเป็นผู้ช่วยจนเสร็จสมบูรณ์ คุ้มวงศ์บุรีมีความพิเศษเนื่องด้วยเป็นที่พำนักของอดีตชายาในเจ้าหลวงพิริยเทพวงศ์จึงสามารถขนานนามว่า “คุ้ม” ได้

ปัจุบันภายในคุ้มวงศ์บุรีได้เปิดเป็นพิพิธภัณฑ์ส่วนบุคคล จัดแสดงประวัติความเป็นมาของบ้าน วิถีชีวิตของเจ้านายในอดีต โดยข้าวของเครื่องใช้ต่าง ๆ ล้วนตกทอดลงมากันในตระกูล

สถาปัตยกรรม

คุ้มหลังนี้อาคารแบบไทยผสมยุโรป โดยเป็นเรือนไม้สักทองขนาดใหญ่ 2 ชั้นทรงไทยล้านนาผสมยุโรป สีชมพูอ่อนซึ่งเป็นสีแต่ดั้งเดิม ประดับตกตกแต่งลวดลายด้วยไม้ฉลุที่เรียกว่าลาย “ขนมปังขิง” อยู่ทั่วตัวอาคาร เช่น หน้าจั่ว สันหลังคา ชายน้ำ ช่องลม กรอบเช็ดหน้าต่างเหนือประตูและหน้าต่าง ระเบียง และภายในอาคารซึ่งปรากฏลายพรรณพฤกษา และเครือเถาว์ เป็นต้น ฐานรากของอาคารเป็นท่อนไม้ซุงเนื้อแข็งขนาดใหญ่วางเรียงกันก่อนจะก่ออิฐเทปูนทับลงไป เพื่อเสริมสร้างความมั่นคงของอาคาร

วัสดุหลักในการก่อสร้างอาคารคือไม้สักทองคุณภาพดีที่สุดจากป่าห้วยขมิ้นซึ่งเป็นป่าของเจ้าบุรีรัตน์ (น้อยหนู มหายศปัญญา) บิดาเจ้าสุนันตา แต่เดิมตัวอาคารใช้เทคนิคการเข้าลิ้นสลักไม้ ไม่ตอกตะปูแต่เป็นการตอกลิ่มไม้แทน ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของเรือนเครื่องสับตามแบบงานช่างไทยโบราณ แต่เดิมหลังคาจะมุงด้วยแป้นไม้เกร็ดซึ่งมีลักษณะเป็นไม้แผ่นเล็ก ๆ วางเรียงซ้อนกัน ต่อมาจึงเปลี่ยนเป็นสังกะสีตามสมัยนิยม และกระเบื้องว่าวตามลำดับ อาคารด้านหลังเป็นเรือนไม้ใต้ถุนสูงโล่งอันเป็นคุ้มหลังเดิมของแม่เจ้าบัวถา มหายศปัญญา ระหว่างอาคารส่วนหน้าและส่วนหลังมีการเชื่อมต่อด้วย “ชาน” และมีการยกระดับพื้นขึ้นเรียกว่า “เติ๋น” ที่ใช้เป็นส่วนนั่งเล่นพักผ่อนอิริยบท และรับประทานอาหาร

แหล่งข้อมูลอื่น

• บ้านวงศ์บุรี เก็บถาวร 2007-04-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ภาพหน้าปกจากอนุสารอสท. ฉบับปี พ.ศ. 2535 (ฉบับแนะนำจังหวัดแพร่) เก็บถาวร 2007-09-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• เยือนคุ้มเจ้าหลวง แหล่งวัฒนธรรมไม้สัก เมืองแพร่ เก็บถาวร 2007-09-27 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน