ศาสตราจารย์ ดร.วิศิษฐ์ ประจวบเหมาะ

ประวัติ เกิดเมื่อวันที่ 3 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2477 ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ 24 กรกฎาคม พ.ศ.2521 รวมอายุได้ 44 ปี 5 เดือน

การศึกษา มัธยมปลาย โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา พ.ศ.2496 ปริญญาตรี (ร.บ.เกียรตินิยม) จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย พ.ศ.2500 ปริญญาโท (Sociology) University of Chicago พ.ศ.2505 ปริญญาเอก (Sociology) University of Chicago พ.ศ.2508

การรับราชการ อาจารย์ตรี พ.ศ. 2500 อาจารย์โท พ.ศ. 2505 อาจารย์เอก พ.ศ. 2508 ผู้ช่วยศาสตราจารย์ พ.ศ. 2510 รองศาสตราจารย์ พ.ศ. 2516 ศาสตราจารย์ พ.ศ. 2518 ศาสตราจารย์ระดับ 10 พ.ศ. 2520

ตำแหน่งบริหาร รักษาการตำแหน่งผู้อำนวยการศูนย์วิจัยและฝึกอบรมทางประชากร พ.ศ.2509-2513 รักษาการตำแหน่งผู้อำนวยการสถาบันประชากรศาสตร์ พ.ศ.2513-2516 ผู้อำนวยการสถาบันประชากรศาสตร์ พ.ศ.2516-2518 รองอธิการบดีฝ่ายกิจการนิสิต พ.ศ.2517-2518 คณบดีบัณฑิตวิทยาลัย พ.ศ.2518-2521

ประวัติครอบครัว สมรสกับรองศาสตราจารย์พรรณี ประจวบเหมาะ (เวคะวากยานนท์) มีบุตร 2 คน คือ ศาสตราจารย์ ดร.วิพรรณ ประจวบเหมาะ และนายเชษฐพงศ์ ประจวบเหมาะ ตลอดระยะเวลาตั้งแต่ปี พ.ศ.2509 จวบจนวาระสุดท้ายของชีวิตเมื่อปี พ.ศ.2521 ศาสตราจารย์ ดร.วิศิษฐ์ ประจวบเหมาะ ในฐานะบุคคลหลักของสถาบันประชากรศาสตร์ ได้ผลักดันให้สถาบันแห่งนี้ ทำหน้าที่หลัก 3 ประการ คือ การวิจัย การฝึกอบรม และการให้บริการวิชาการด้านความรู้ความเข้าใจแก่ชุมชนในเรื่องประชากรตามความสามารถที่มีอยู่อย่างสมบูรณ์ที่สุด โดยสภาประชากร ณ นครนิวยอร์ก ประเทศสหรัฐอเมริกา ได้ให้การสนับสนุนด้านเงินทุนสำหรับการดำเนินงานในระยะแรก นอกจากนี้ท่านยังได้ขยายความร่วมมือระหว่างสถาบันประชากรศาสตร์กับหน่วยงานต่างๆ ที่ทำงานเกี่ยวข้องกับประชากรทั้งในและต่างประเทศ ในรูปของการดำเนินการวิจัยร่วมซึ่งเป็นประโยชน์ทางวิชาการ รวมทั้งการวางนโยบายประชากรที่เหมาะสมกับประเทศไทย ซึ่งวิทยาลัยประชากรศาสตร์ได้สืบทอดเจตนารมณ์ดังกล่าวของศาสตราจารย์ ดร.วิศิษฐ์ ประจวบเหมาะ เป็นนโยบายของสถาบันตราบจนทุกวันนี้

ผู้วางรากฐานและพัฒนาวิชาการด้านประชากรศาสตร์ เป็นที่ยอมรับกันโดยทั่วไปของนักวิชาการด้านประชากรศาสตร์และสาขาวิชาที่เกี่ยวข้องทั้งในและต่างประเทศว่าศาสตราจารย์ ดร.วิศิษฐ์ ประจวบเหมาะ เป็นผู้หนึ่งที่มีบทบาทอย่างสำคัญในการวางพื้นฐานการพัฒนาวิชาการและการวิจัยด้านประชากรศาสตร์ในประเทศไทยให้เจริญเติบโต และได้รับการพัฒนาต่อกันมาโดยคนรุ่นหลังจนมีมาตรฐานเป็นที่ยอมรับของนานาประเทศในปัจจุบัน ในช่วงปี พ.ศ.2500 รัฐบาลเล็งเห็นความจำเป็นที่จะต้องเปลี่ยนนโยบายจากการสนับสนุนการเพิ่มประชากรที่มีมาตั้งแต่สมัยสุโขทัยมาเป็นการชะลอการเพิ่มประชากรให้อยู่ในระดับที่สมดุลกับ การขยายตัวทางเศรษฐกิจของประเทศ ศาสตราจารย์ ดร.วิศิษฐ์ ประจวบเหมาะ ซึ่งขณะนั้นรับราชการใน คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้เดินทางไปศึกษาต่อระดับปริญญาโทและเอกด้านสังคมวิทยา เน้นหนักด้านประชากรศาสตร์ ณ มหาวิทยาลัยชิคาโก ประเทศสหรัฐอเมริกา ด้วยความสนับสนุนและ การเล็งเห็นการไกลของศาสตราจารย์ ดร.เกษม อุทยานิน คณบดีคณะรัฐศาสตร์ในขณะนั้น ที่เห็นว่าประชากรจะเป็นปัญหาสำคัญของประเทศในอนาคตและจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยควรจะเป็นหน่วยงานแรกที่ริเริ่มและรับผิดชอบงานทั้งการวิจัยและการสอนด้านประชากรศาสตร์ที่ไม่เคยมีมาก่อนในประเทศ เมื่อศาสตราจารย์ ดร.วิศิษฐ์ ประจวบเหมาะ สำเร็จการศึกษา ได้กลับมาปฏิบัติหน้าที่ในจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยและมีส่วนร่วมในการพิจารณานโยบายประชากรแนวใหม่ของประเทศ รวมทั้งได้ร่วมงานวิจัยด้านประชากรในโครงการสำคัญที่รัฐบาลได้ริเริ่มขึ้นจากแรงผลักดันของหลายหน่วยงานซึ่งได้พิจารณาเห็นความสำคัญที่จะให้มีโครงการชะลอการเพิ่มประชากร อาทิ โครงการวิจัยด้านการวางแผนครอบครัวที่รู้จักกันในชื่อ “โครงการโพธาราม” สำหรับงานด้านการศึกษาและการวิจัยทางประชากรศาสตร์ในระดับมหาวิทยาลัยนั้น ศาสตราจารย์ ดร.วิศิษฐ์ ประจวบเหมาะ ได้เป็นผู้ริเริ่มโครงการจัดตั้ง “ศูนย์วิจัยและฝึกอบรมทางประชากร” แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โครงการนี้เป็นส่วนหนึ่งของแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ระยะที่ 2 (พ.ศ.2510-2514) ต่อมาได้มีพระราชกฤษฎีกายกฐานะเป็น “สถาบันประชากรศาสตร์” เมื่อวันที่ 14 สิงหาคม พ.ศ.2513 สถาบันประชากรศาสตร์จึงเป็นสถาบันวิจัยแห่งแรกของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยที่มีฐานะเทียบเท่าคณะ นับเป็นการเริ่มต้นอย่างเป็นทางการของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยในอันที่จะดำเนินการวิจัยควบคู่ไปกับการสอนและการบริการชุมชน และในปี พ.ศ.2541 ได้รับการเปลี่ยนสถานภาพเป็น “วิทยาลัยประชากรศาสตร์”

งานบริการชุมชน ศาสตราจารย์ ดร.วิศิษฐ์ ประจวบเหมาะ มีส่วนอย่างสำคัญในการก่อตั้งแผนงานประชากรของสมาคมประชาชาติเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (ASEAN Population Programme) เมื่อปี พ.ศ.2519 เพื่อตอบสนองมติของที่ประชุมสุดยอดของหัวหน้ารัฐบาลประเทศสมาชิกของสมาคมในอันที่จะ “กระชับและขยาย