เส้นประสาทเฟเชียล

เส้นประสาทเฟเชียล หรือ; เส้นประสาทสมองเส้นที่ 7; (Facial nerve)
	เส้นประสาทสมองเส้นที่ 7
รายละเอียด
ตัวระบุ
ภาษาละติน	nervus facialis
MeSH	D005154
นิวโรเนมส์	551
TA98	A14.2.01.099
TA2	6284
FMA	50868
	ศัพท์ทางกายวิภาคของประสาทกายวิภาคศาสตร์ [แก้ไขบนวิกิสนเทศ]

เส้นประสาทเฟเชียล^[1] หรือ เส้นประสาทสมองเส้นที่ 7^[1] (อังกฤษ: Facial nerve) เป็นหนึ่งในเส้นประสาทสมองจากจำนวนทั้งหมด 12 คู่ เส้นประสาทนี้ออกมาจากก้านสมองที่ระหว่างพอนส์และเมดัลลา ออบลองกาตา และทำหน้าที่ควบคุมกล้ามเนื้อแสดงสีหน้า และรับรสจากส่วนด้านหน้า 2/3 ของลิ้นและช่องปาก นอกจากนี้ยังทำหน้าที่เลี้ยงใยประสาทก่อนปมประสาทของพาราซิมพาเทติกไปยังปมประสาทของศีรษะและคออีกจำนวนมาก

เส้นทาง

เส้นประสาทเฟเชียลสามารถแบ่งออกได้เป็น 3 ส่วนใหญ่ๆ คือ ส่วนในกะโหลกศีรษะ (intracranial portion) ส่วนในกระดูกขมับ (intratemporal portion) และส่วนนอกกระดูกขมับ (extratemporal portion)

ส่วนในกะโหลกศีรษะ

ใยประสาทสั่งการของเส้นประสาทเฟเชียลเริ่มตั้งแต่บริเวณซีรีบรัล คอร์เท็กซ์ จนถึงใยประสาทขมวดเป็นเส้นประสาทเฟเชียลและออกจากสมองที่มุมซีรีเบลโลพอนทีน (cerebellopontine angle) สามารถแบ่งออกได้อีกเป็น 3 ส่วน ได้แก่

วิถีก่อนถึงเฟเชียล นิวเคลียส (supranuclear pathway) ใยประสาทเริ่มจากบริเวณซีรีบรัล คอร์เท็กซ์ บริเวณลอนสมองไพรมารี มอเตอร์ คอร์เท็กซ์ (primary motor cortex) และลอนสมองโพสต์เซนทรัล (postcentral gyrus) ที่ทำหน้าที่ควบคุมใบหน้า แล้วไปทางวิถีประสาทคอร์ติโคบัลบาร์ (corticobulbar tract) ผ่านอินเทอร์นัล แคปซูลและก้านสมอง ใยประสาทส่วนใหญ่ข้ามฝั่งไปยังเฟเชียล นิวเคลียส (facial nucleus) ในก้านสมองด้านตรงข้าม ใยประสาทเหล่านี้ทำหน้าที่ควบคุมครึ่งบนและครึ่งล่างของใบหน้าด้านตรงข้ามกับใยประสาท ส่วนใยประสาทที่เหลือจะลงมายังเฟเชียล นิวเคลียสในก้านสมองด้านเดียวกัน ทำหน้าที่ควบคุมใบหน้าครึ่งบนของใบหน้าด้านเดียวกันกับใยประสาท

นอกจากใยประสาทนี้แล้ว ยังมีใยประสาทนอกพีระมิด (extrapyramidal system) มายังเฟเชียล นิวเคลียสเพื่อช่วยควบคุมความตึงตัวและประสานการเคลื่อนไหวใบหน้า รวมทั้งการประสานอารมณ์กับการแสดงสีหน้า ทั้งจากบริเวณสมองกลีบหน้า (frontal lobe) โกลบัส พาลลิดัส (globus pallidus) และไฮโปทาลามัส (hypothalamus)

เฟเชียล นิวเคลียส (facial nucleus) เป็นกลุ่มเส้นประสาทเฟเชียล อยู่บริเวณส่วนล่างของพอนส์ ใต้โพรงสมองที่สี่ มีสองข้าง โดยแต่ละข้างแบ่งออกเป็นครึ่งบนและครึ่งล่าง ครึ่งบนทำหน้าที่ส่งกระแสประสาทควบคุมกล้ามเนื้อครึ่งบนของใบหน้า เช่น กล้ามเนื้อออกซิปิโตฟรอนทาลิส กล้ามเนื้อหลับตา^[1] เป็นต้น ส่วนครึ่งล่างส่งกระแสประสาทควบคุมกล้ามเนื้อครึ่งล่างของใบหน้า
วิถีหลังเฟเชียล นิวเคลียส (infranuclear pathway) ใยประสาทสั่งการวิ่งด้านใกล้กลางของแอบดิวเซนต์ นิวเคลียส (Abducens nucleus) และอ้อมออกทางด้านข้าง ผ่านระหว่างเฟเชียล นิวเคลียส และสไปนัล ไทรเจมินัล นิวเคลียส (Spinal trigeminal nucleus) ออกจากพอนส์ เข้าไปรวมกับใยประสาทรับความรู้สึก (ชื่อว่า เนอร์วัส อินเตอร์มีเดียส (nervus intermedius)) ที่บริเวณมุมซีรีเบลโลพอนทีน (cerebellopontine angle) ออกมาเป็นลำเส้นประสาทเฟเชียล ก่อนจะเข้าไปในกระดูกขมับ

ส่วนในกระดูกขมับ

เส้นประสาทเฟเชียลเข้าสู่ส่วนพีทรัสของกระดูกขมับ (Petrous portion of temporal bone) ผ่านทางปากรูประสาทหู (internal acoustic meatus) วิ่งคดเคี้ยวอยู่ภายในคลองประสาทเฟเชียล (facial canal) จนออกจากกระดูกขมับที่ช่องสไตโลมาสตอยด์ (stylomastoid foramen) แบ่งออกได้เป็น 4 ส่วน ได้แก่

Meatal portion ยาวประมาณ 5-12 มิลลิเมตร เป็นส่วนที่อยู่ในปากรูประสาทหู โดยมีเส้นประสาทที่วิ่งขนานไปด้วยกัน คือ เนอร์วัส อินเตอร์มีเดียส และเส้นประสาทหู (เส้นประสาทสมองเส้นที่ 8)
Labyrinthine portion ยาวประมาณ 3-5 มิลลิเมตร เป็นจุดเริ่มต้นของคลองประสาทเฟเชียล ปลายของส่วนนี้ขยายใหญ่เป็นปมประสาทเจนิคิวเลต (geniculate ganglion) ให้แขนงออกมาเป็นเส้นประสาทเกรทเทอร์ พีโทรซัล (greater petrosal nerve)
Tympanic portion หรือ Horizontal portion จากปมประสาทเจนิคิวเลต เส้นประสาทเฟเชียลจะวกกลับด้านหลังทำมุมประมาณ 90 องศา จากนั้นวิ่งตรงแล้ววกกลับลงล่างทำมุมประมาณ 95-125 องศาที่ตำแหน่งใต้หลอดครึ่งวงกลมอันข้าง (lateral semicircular canal) เหนือช่องรูปไข่ (oval window)
Mastoid portion หรือ Vertical portion ยาวประมาณ 13-15 มิลลิเมตร เส้นประสาทเฟเชียลส่วนนี้วิ่งลงไปจนออกจากกระดูกขมับที่ช่องสไตโลมาสตอยด์ ส่วนนี้มีแขนงออกมา 2 เส้นได้แก่ เส้นประสาทเลี้ยงกล้ามเนื้อสเตปีเดียส (Nerve to stapedius) และเส้นประสาทคอร์ดา ทิมพานี (Chorda tympani nerve)

ส่วนนอกกระดูกขมับ

หลังจากเส้นประสาทเฟเชียลออกจากช่องสไตโลมาสตอยด์ จะแตกแขนงออกมาเป็นเส้นประสาทโพสทีเรียร์ออริคิวลาร์ (posterior auricular nerve) เส้นประสาทเลี้ยงกล้ามเนื้อไดแกสตริกมัดหลัง (Posterior belly of Digastric) และกล้ามเนื้อสไตโลไฮออยด์ (Stylohyoid muscle) แล้ววิ่งผ่านกลางต่อมน้ำลายพาโรติดแบ่งต่อมน้ำลายเป็นกลีบผิว และกลีบลึก ในต่อมน้ำลายพาโรติดเส้นประสาทเฟเชียลจะแตกแขนงออกจำนวนมาก โดยตอนแรกแบ่งออกเป็นสองแขนงหลัก แล้วแยกย่อยออกอีกรวมเป็น 5 แขนง

Temporofacial division เลี้ยงกล้ามเนื้อใบหน้าส่วนบน แยกออกเป็น
- แขนงขมับของเส้นประสาทเฟเชียล (Temporal branch of the facial nerve)
- แขนงโหนกแก้มของเส้นประสาทเฟเชียล (Zygomatic branch of the facial nerve)
Cervicofacial division เลี้ยงกล้ามเนื้อใบหน้าส่วนล่าง แยกออกเป็น
- แขนงด้านแก้มของเส้นประสาทเฟเชียล (Buccal branch of the facial nerve)
- แขนงมุมกรามของเส้นประสาทเฟเชียล (Marginal mandibular branch of the facial nerve)
- แขนงคอของเส้นประสาทเฟเชียล (Cervical branch of the facial nerve)

แขนง

ส่วนในกระดูกขมับ

เส้นประสาทเกรทเทอร์ พีโทรซัล (Greater petrosal nerve) เป็นประสาทพาราซิมพาเทติกเลี้ยงต่อมน้ำตา โพรงอากาศสฟีนอยด์ (sphenoid sinus) โพรงอากาศหน้าผาก (frontal sinus) โพรงอากาศขากรรไกรบน (maxillary sinus) โพรงอากาศเอทมอยด์ (ethmoid sinus) โพรงจมูก รวมทั้งรับรสชาติจากเพดานปากผ่านทางเส้นประสาทวิเดียน (Vidian nerve)
เส้นประสาทเลี้ยงกล้ามเนื้อสเตปีเดียส (Nerve to stapedius) ทำหน้าที่สั่งการกล้ามเนื้อสเตปีเดียสในหูชั้นกลาง
เส้นประสาทคอร์ดา ทิมพานี (Chorda tympani nerve) รับรสชาติจากด้านหน้า 2/3 ของลิ้น

ส่วนนอกกระดูกขมับ

เส้นประสาทโพสทีเรียร์ออริคิวลาร์ (posterior auricular nerve) ควบคุมการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อหนังศีรษะที่อยู่รอบใบหูบางส่วน
แขนงไปเลี้ยงกล้ามเนื้อไดแกสตริกมัดหลัง (Posterior belly of Digastric) และกล้ามเนื้อสไตโลไฮออยด์ (Stylohyoid muscle)
แขนงหลักของเส้นประสาทเฟเชียลทั้งห้า

หน้าที่

ประสาทนำออก

เส้นประสาทเฟเชียลทำหน้าที่หลักในการสั่งการควบคุมกลุ่มกล้ามเนื้อแสดงสีหน้า (muscles of facial expression) และยังสั่งการไปยังกล้ามเนื้อไดแกสตริกมัดหลัง (posterior belly of the digastric muscle) กล้ามเนื้อสไตโลไฮออยด์ (stylohyoid) และกล้ามเนื้อสเตปีเดียสในหูชั้นกลาง (stapedius) กล้ามเนื้อเหล่านี้เป็นกล้ามเนื้อลายที่เจริญมาจากส่วนโค้งคอหอยที่สอง (2nd pharyngeal arch)

เส้นประสาทเฟเชียลยังมีใยประสาทพาราซิมพาเทติกไปยังต่อมน้ำลายใต้ขากรรไกร (submandibular gland) และต่อมน้ำลายใต้ลิ้น (sublingual gland) ผ่านทางเส้นประสาทคอร์ดา ทิมพานี (chorda tympani) ระบบประสาทพาราซิมพาเทติกมีผลเพิ่มการหลั่งน้ำลายจากต่อมดังกล่าว นอกจากนี้ยังมีใยประสาทพาราซิมพาเทติกไปเลี้ยงเยื่อเมือกของจมูกและต่อมน้ำตาผ่านทางปมประสาทเทอริโกแพลาทีน (pterygopalatine ganglion)

เส้นประสาทนี้ยังทำหน้าที่เป็นประสาทนำออกในรีเฟล็กซ์กระจกตา (corneal reflex)

ประสาทนำเข้า

เส้นประสาทเฟเชียลรับรู้รสชาติจากด้านหน้าสองในสามของลิ้นผ่านทางเส้นประสาทคอร์ดา ทิมพานี การรับรู้รสชาติถูกส่งไปยังส่วนรับความรู้สึกของซอลิเทรี นิวเคลียส (solitary nucleus) ส่วนการรู้สึกทั่วไปของลิ้นจากด้านหน้าสองในสามของลิ้นมาทางเส้นประสาทไทรเจมินัลส่วนที่สาม (third division of trigeminal nerve; V-3) ซึ่งทั้งใยประสาทรับความรู้สึกทั่วไปและความรับรู้รสชาติจะเดินทางมาด้วยกันเป็นระยะทางสั้นๆ ผ่านทางเส้นประสาทลิ้น (lingual nerve) ก่อนที่เส้นประสาทคอร์ดา ทิมพานีจะแยกจากเส้นประสาทลิ้น

เส้นประสาทจะเข้าสู่หูชั้นกลางผ่านทางรูเปิดพีโทรทิมพานิก (petrotympanic fissure) ซึ่งตรงนี้เส้นประสาทจะไปรวมกับเส้นประสาทเฟเชียลที่เหลือบริเวณคลองเส้นประสาทคอร์ดา ทิมพานี จากนั้นใยประสาทรับรู้รสชาติส่วนนี้จะไปถึงปมประสาทเจนิคิวเลต (ซึ่งเป็นปมประสาทของใยประสาทรับรสชาติของเส้นประสาทคอร์ดา ทิมพานี และวิถีประสาทรับรสชาติอื่นๆ) จากปมประสาทเจนิคิวเลต ใยประสาทรับรสชาติซึ่งต่อไปเรียกว่าเนอร์วัส อินเตอร์มีเดียส (nervus intermedius) จะเดินทางผ่านปากรูประสาทหูขนานไปกับรากประสาทสั่งการของเส้นประสาทเฟเชียล แล้วเข้าไปยังแอ่งกะโหลกหลัง (posterior cranial fossa) แล้วไซแนปส์กับซอลิเทรี นิวเคลียส

โรคของเส้นประสาทเฟเชียล

การบาดเจ็บหรือความผิดปกติของเส้นประสาทเฟเชียลทำให้เกิดอัมพาตใบหน้าครึ่งซีกเฉียบพลัน (acute facial nerve paralysis) มีอาการอ่อนแรงของใบหน้าซีกหนึ่งด้านเดียวกับเส้นประสาทที่เป็นโรค อัมพาตเบลล์ (Bell's palsy) เป็นอัมพาตใบหน้าครึ่งซีกเฉียบพลันชนิดหนึ่งซึ่งเกิดขึ้นได้เอง เกิดจากปมประสาทของเส้นประสาทสมองอักเสบ มักเป็นผลตามมาหลังจากการติดเชื้อไวรัสหรือเป็นผลจากโรคไลม์ (Lyme disease) อัมพาตเบลล์ยังอาจเป็นผลข้างเคียงจากการฉีดยาชาเฉพาะส่วนในทางทันตกรรมผิดตำแหน่ง อัมพาตใบหน้าครึ่งซีกมีอาการใบหน้าเบี้ยวครึ่งซีกซึ่งแสดงอาการคล้ายกับโรคหลอดเลือดสมองได้ แต่อัมพาตชนิดนี้อาการดีขึ้นได้ด้วยยา

การทดสอบเส้นประสาทเฟเชียล

เนื่องจากเส้นประสาทเฟเชียลทำหน้าที่ควบคุมการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อแสดงสีหน้าใต้อำนาจจิตใจ ดังนั้นการทดสอบเส้นประสาทเฟเชียลทำโดยการให้ผู้ถูกทดสอบยักคิ้ว ยิ้มยิงฟัน ขมวดคิ้ว หลับตาสนิท (หากผู้ถูกทดสอบทำไม่ได้ จะเรียกว่า ตาหลับไม่มิด^[1] (lagophthalmos)) ^[2] ทำปากจู๋ ทำแก้มป่อง หากปกติจะต้องสมมาตรทั้งสองซีก

หากมีอัมพาตใบหน้าครึ่งซีกชนิดเซลล์ประสาทสั่งการส่วนบน (upper motor neuron lesion) ผู้ป่วยจะมีความผิดปกติเฉพาะกล้ามเนื้อใบหน้าส่วนล่างด้านตรงข้ามกับรอยโรค เนื่องจากกล้ามเนื้อใบหน้าส่วนบน (ได้แก่กล้ามเนื้อฟรอนทาลิสและกล้ามเนื้อหลับตา) ถูกเลี้ยงด้วยใยเส้นประสาทเฟเชียลทั้งสองข้าง ในขณะที่อัมพาตใบหน้าครึ่งซีกชนิดเซลล์ประสาทสั่งการส่วนล่าง (lower motor neuron lesion) จะมีอาการอ่อนแรงทั้งใบหน้าส่วนบนและส่วนล่างด้านเดียวกันกับรอยโรค

การทดสอบการรับรสชาติทำโดยการป้ายสารละลายที่มีรสชาติที่บริเวณด้านหน้า 2/3 ของลิ้น หรือใช้การกระตุ้นด้วยขั้วไฟฟ้า

รีเฟล็กซ์กระจกตา^[1] (Corneal reflex) เป็นการทดสอบการทำงานของเส้นประสาทสมองเส้นที่ 5 และ 7 โดยใยประสาทนำเข้านั้นคือใยประสาทรับความรู้สึกทั่วไปของเส้นประสาทไทรเจมินัล ส่วนใยประสาทขาออกคือเส้นประสาทเฟเชียล เมื่อมีการกระตุ้นบริเวณกระจกตาข้างหนึ่งโดยสิ่งแปลกปลอมหรือการสัมผัสจะทำให้มีการกะพริบตาทั้งสองข้างพร้อมกัน กลไกนี้เกิดจากการเส้นประสาทเฟเชียลควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อแสดงสีหน้ามัดหนึ่ง ชื่อว่ากล้ามเนื้อหลับตา^[1] (Orbicularis oculi) ทำหน้าที่กะพริบตา

รูปประกอบเพิ่มเติม

มุมมองด้านล่างของสมอง แสดงชื่อเส้นประสาทสมอง
ภาพตัดพื้นผิวของคอด้านขวา แสดงให้เห็นหลอดเลือดแดงคาโรติดและหลอดเลือดแดงใต้กระดูกไหปลาร้า (subclavian arteries)
เยื่อดูราและส่วนยื่นของมัน เมื่อเปิดเอาสมองและกะโหลกศีรษะครึ่งซีกขวาออก
ภาพชำแหละพื้นผิวของก้านสมอง มุมมองด้านท้อง
สมองส่วนท้ายและกลาง มุมมองด้านข้างด้านหลัง
ปมประสาทปมประสาทเทอริโกแพลาทีน และแขนง
เส้นประสาทขากรรไกรล่าง แขนงของเส้นประสาทไทรเจมินัล
เส้นประสาทขากรรไกรล่าง แขนงของเส้นประสาทไทรเจมินัล มุมมองจากกึ่งกลาง
แผนภาพเส้นประสาทเฟเชียลและเนอร์วัส อินเทอร์มีเดียส และแขนงเชื่อมกับเส้นประสาทอื่น
เส้นทางและแขนงเชื่อมของเส้นประสาทเฟเชียลในกระดูกขมับ
ส่วนบนของ medulla spinalis และสมองส่วนกลางและส่วนหลัง มองทางด้านหลัง
มุมมองของผนังด้านในของโพรงหูส่วนกลาง (ขยาย)
เยื่อแก้วหูข้างขวาและกระดูกค้อนและเส้นประสาทคอร์ดา ทิมพานี มุมมองจากด้านใน ด้านหลังด้านบน
ตำแหน่งของกระดูกห้องหูชั้นในข้างขวาในกะโหลกศีรษะ มุมมองจากด้านบน
ภาพชำแหละเส้นประสาทเฟเชียล
กระดูกขมับข้างซ้าย แสดงพื้นผิวของของโพรงหูส่วนกลาง (แดง) โพรงหลอดเลือดดำตามขวาง (ฟ้า) และเส้นประสาทเฟเชียล (เหลือง)
ด้านข้างของคอ แสดงตำแหน่งพื้นผิวที่สำคัญ
แขนงเส้นประสาทเฟเชียล
เส้นประสาทเฟเชียลในทารก
เส้นประสาทเฟเชียลในทารก
เส้นประสาทเฟเชียลในทารก
เส้นประสาทเฟเชียลในทารก